تحلیل دیدگاه ملارجبعلی تبریزی درباره اشتراک لفظی وجود و دو تفسیر از آن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

اشتراک لفظی و معنوی وجود همواره یکی از دغدغه‌های فیلسوفان متأخر اسلامی (از زمان میرداماد تا عصر حاضر) بوده است. در این میان برخی از فیلسوفان قائل به اشتراک لفظی وجود و عده‌ای دیگر قائل به اشتراک معنوی وجود شده‌اند. یکی از فیلسوفان قائل به اشتراک لفظی وجود، ملا رجبعلی تبریزی است. وی معتقد است که وجود میان واجب و ممکن به دو معنای متفاوت به‌کار می‌رود. مسئلۀ اصلی در این مقاله، بیان و تحلیل همین آموزه و دلیل‌های تبریزی است. این تحلیل هم از رهگذر نقدهای نگارنده و هم از رهگذر بیان دو تفسیر از این آموزه بیان می‌شود. تفسیر اول از آنِ ملا عبدالرحیم دماوندی و تفسیر دیگر برای یکی از شاگردان تبریزی به نام میرمحمداسماعیل خاتون‌‌آبادی است. روش بحث کتابخانه‌ای و توصیفی‌ـ‌تحلیلی است. نتیجۀ اجمالی که این مقاله به آن دست ‌یافته این است که تبریزی در بیان ادلۀ عقلی برای اثبات اشتراک لفظی وجود ناکام است و ادلۀ نقلی او نیز تنها با توجه به روش تفسیری خود او قابل اعتنا خواهند بود و از میان دو تفسیری که از آموزۀ اشتراک لفظی وجود نزد تبریزی بیان می‌شود، نظر میرمحمداسماعیل خاتون‌‌آبادی درست‌تر و درخور توجه بیشتر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis, and Two Interpretations, of Mullā Rajabalī Tabrīzī’s View of Equivocity of “Existence”

نویسندگان [English]

  • Mehdi Asgari 1
  • Mohammad Soori 2
1 PhD student of Islamic philosophy and theology, University of Religions and Denominations, Qom, Irans
2 Assistant professor, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran
چکیده [English]

The equivocity (al-ishtirāk al-lafī) and univocity (al-ishtirāk al-maʿnawī) of the term “exist” was always a concern of recent Muslim philosophers (since Mīrdāmād until the present day). Some philosophers believe in the equivocity of “existence” and others adhere to its univocity. A proponent of equivocity is Mullā Rajabalī Tabrīzī. He believes that the term “exist” means two distinct things when it is used about the necessary being and possible beings. The main problem of this article is to provide an account of this thesis and the arguments of Tabrīzī for his view. We offer our critiques as well as two interpretations of his equivocity thesis. One interpretation was provided by Mullā Abd al-Raḥīm Damāwandī and the other by a student of Tabrīzī called Mīr Ismāʿīl Khātūnābādī. The method of this research is library research and descriptive-analytic. The rough conclusion of this paper is that Tabrīzī fails to articulate philosophical arguments for the equivocity of “existence,” and his evidence from religious texts is worthy of consideration only if we accept his peculiar method of exegesis. Of the two interpretations of Tabrīzī’s thesis of equivocity of “existence,” that of Mīr Ismāʿīl Khātūnābādī is more accurate and noteworthy in our view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mullā Rajabalī Tabrīzī
  • equivocity of “existence
  • ” univocity of “existence
  • ” Mīr Ismāʿīl Khātūnābādī
  • Mullā Abd al-Raḥīm Damāwandī
  1. * نهج البلاغه

    1. آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن.‏ (1403ق). الذریعة إلى تصانیف الشیعة (ج13، 14، 16، 26، چاپ سوم). بیروت: دارالأضواء.
    2. آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن.‏ (1430ق). طبقات أعلام الشیعة (ج9). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    3. تبریزی، ملا رجبعلی. (1357). رسالۀ اثبات واجب در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و مرفندرسکی تا عصر حاضر (مصحح: سید جلال‌الدین آشتیانی، ج1). مشهد: انتشارت دانشگاه مشهد.
    4. تبریزی، ملا رجبعلی. (1386). الأصل الأصیل (مصحح: عزیز جوان‌پور هروی و حسن اکبری بیرق). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    5. جوادی آملی، عبداالله. (1417ق). رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه (تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، ج1). قم: مرکز نشر اسراء.
    6. خاتون‌آبادی، محمداسماعیل. عقاید اصولین. نسخۀ خطی دانشگاه تهران، 2/606.
    7. دماوندی، عبدالرحیم. (1398). مفتاح اسرار حسینی در اسرار سیر و سلوک (تصحیح و تحقیق و تقدیم: علی صدرائی خویی). قم: انتشارات آیت اشراق.
    8. سبزواری، ملا هادی. (1369). شرح المنظومه (تصحیح و تعلیق: آیت‏الله حسن حسن‏زاده آملی، تقدیم و تحقیق: مسعود طالبی، ج2). تهران: انتشارات ناب.
    9. شبستری، شیخ محمود. (1382). گلشن راز (مصحح: محمد حماصیان). کرمان: انتشارات خدمات فرهنگی کرمان.
    10. صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1384). التوحید (در بیان یگانگی خداوند) (مترجم: محمدعلی سلطانی، چاپ دوم). تهران: ارمغان طوبا.
    11. صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1398ق). التوحید (تصحیح و تعلیق: هاشم حسینی طهرانی). قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علیمۀ قم.
    12. عسگری، مهدی. (1400). بررسی‌ای در انتساب رسالۀ الأصل الأصیل به ملا رجبعلی تبریزی. آینۀ پژوهش، دورۀ 192، صص 281-286.
    13. فارابی، ابونصر. (1405ق). فصول منتزعه (تحقیق و تصحیح و تعلیق: فوزی نجار، چاپ دوم). تهران: المکتبة الزهرا.
    14. فلوطین، (1955م). أثولوجیا در افلوطین عند العرب (محقق: عبدالرحمن بدوی). مصر: مکتبة النهضة المصریة.
    15. قاضی سعید قمی. (1415ق). شرح توحید الصدوق (مصحح و تعلیق: نجفقلی حبیبی، ج1). تهران: مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
    16. کلینی، محمد بن یعقوب. (1362). اصول من الکافی (تقدیم و تعلیق: علی‏اکبر غفاری، ج1، چاپ دوم). تهران: انتشارت اسلامیه.
    17. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1366). شرح اصول الکافی (مصحح: محمد خواجوی، محقق: علی عابدی شاهرودی، ج4). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    18. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1981م). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة (ج1، چاپ سوم). بیروت: دار إحیاء التراث.
    19. میرداماد، میر محمد‌باقر. (1380). جذوات و مواقیت (تصحیح و تعلیق: علی اوجبی). تهران: انتشارات میراث مکتوب.