شطحیات صوفیه در سنجۀ آیات و روایات (مطالعۀ موردی: شطحیات ابوالحسین مزین و ابوالقاسم نصر‌آبادی)

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 کارشناس ارشد ادیان و عرفان، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

صوفیان و عارفان مسلمان، گفتارها و سخنانی از خود بر جای گذاشته‌‌اند که جنجال‌‌آفرین و پرمسئله بوده است؛ زیرا دست‌کم در‌ظاهر مخالف دین و درک آدمی قلمداد می‌‌‌شده است. روزبهان بقلی شیرازی نیز با نگارش کتاب شرح شطحیات، در تأویل و توجیه آن دسته از سخنان صوفیه که خارج از حد معروف بوده، کوشیده است. در این نوشتار ضمن پرداختن به معنا و تاریخچه «شطح»، شطحیات دو تن از صوفیان در کتاب یاد‌شده، یعنی ابوالحسین مزیّن و ابوالقاسم نصرآبادی به دلیل اهمیت محتوا بررسی شده است. محتوای شطحیات این دو تن، شامل مباحثی در باب عبودیت، ربوبیت و استغفار است که از چالشی‌‌ترین موضوع‌های حوزۀ عرفان و تصوف است. این موارد در سنجۀ آیات قرآن و روایت‌های معصومان^ به شیوۀ توصیفی و با روش کتابخانه‌‌ای واکاوی شده و میزان نزدیکی یا دوری این باورها با سیرۀ اهل بیت^ تعیین گشته است. نتیجۀ این بررسی‌ها، نشان‌دادن تعارض شدید این شطحیّات با هم بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sufi Ecstatic Utterances (Shaṭḥiyyāt) in terms of Quranic Verses and Hadiths (A Case Study: Ecstatic Utterances of Abu-l-Ḥusayn Muzayyan and Abu-l-Qāsim Naṣrābādī)

نویسندگان [English]

  • Seyed Saeid Reza Montazeri 1
  • Seyydeh Haniyeh Hosseini 2
1 Assistant professor, Farabi Campus, University of Tehran, Qom, Iran
2 MA, Religions and Mysticism, Farabi Campus, University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]

Muslim Sufis and mystics have uttered controversial and problematic words in that they appeared to be conflict with the religion and beyond the human comprehension. In his Sharḥ Shaṭḥiyyāt, Rūzbahān Baqlī Shīrāzī sought to interpret away the extremely notorious Sufi words. In this paper, we address the notion and history of “shaṭḥ” and then consider ecstatic utterances by two Sufis: Abu-l-Ḥusayn Muzayyan and Abu-l-Qāsim Naṣrābādī because of the significance of their contents, which include issues of servitude, Lordship, and seeking forgiveness as the most challenging issues in mysticism and Sufism. We have consider these cases in terms of Quranic verses and hadiths from the Infallibles in a descriptive and library method, seeking to determine how they relate to the practice of the Household of Prophet Muhammad. We conclude by showing that these ecstatic utterances are immensely in conflict.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shaṭḥ (ecstatic utterance)
  • servitude
  • Lordship
  • Rūzbahān Baqlī Shīrāzī
  • Abu-l-Ḥusayn Muzayyan
  • Abu-l-Qāsim Naṣrābādī

مراجع

* قرآن
* نهج‌‌البلاغه
1.    ابن بابویه، محمد بن علی. (1405ق). من لا یحضره الفقیه (محقق: حسن خرسان، ج1). بیروت: دار الاضواء.
2.    ابونصر سراج، عبدالله بن علی. (1421ق). اللمع فی التاریخ التصوف الاسلامی (مصحح: کامل مصطفی هنداوی). بیروت: دار الکتب العلمیه.
3.    احمدنگری، عبدالنبی بن عبد الرسول. (1395). جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون (دستور العلماء) (ج2). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
4.    بقلی شیرازی، روزبهان. (1344). شرح شطحیات؛ شامل گفتارهای شورانگیز و رمزی صوفیان. تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
5.    پاک‌نیا، عبدالکریم. (1387). عبادت و بندگی پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله). مبلغان، دوره ۹(112)،
صص 13-21.
6.    جعفری، محمد‌تقی. (13۳7). مبدأ أعلی. تهران: چاپخانه حیدری.
7.    جوکار، منوچهر. (1384). ملاحظاتی دربارۀ شطح و معانی آن. مطالعات عرفانی، دوره ۱(1)، صص 46-65.
8.    حرعاملی، محمد بن الحسن. (1403ق). وسائل‌الشیعة الی تحصیل مسائل‌الشریعة (ج 3). تهران: اسلامیه.
9.    حسینی زبیدی، سید مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس (ج4). بیروت: دارالفکر.
10.    راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار الشامیه.
11.    رجبی، محمدرضا. (1383). نگاهی به کتاب مشارق انوار یقین. هفت آسمان. 6 (24)، صص121-146.
12.    شاکرین، حمیدرضا. (1390). ﻋﺼﻤﺖ ﻭ ﺍﺳﺘﻐﻔﺎﺭ؛ ﺗﻌﺎﻧﺪ، ﺗﻼﺋﻢ ﯾﺎ ﺗﻼﺯﻡ؟ معرفت کلامی، 2(2)، صص 5-26.
13.    شریف الرضی، محمد بن الحسین. (1379). نهج البلاغه (مترجم: محمد دشتی). تهران: رامین.
14.    صادقی، مریم. (1367). ابوالقاسم نصر آبادی. در: دایرة المعارف بزرگ اسلامی (محمدکاظم موسوی بجنوردی، ج6، صص 181-182). تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
15.    حافظ برسی، رجب بن محمد. (1422ق). مشارق انوار الیقین. بیروت: اعلمی.
16.    صدوق، محمد بن علی. (1389). عیون اخبار الرضا (ج2). قم: نشر مسجد مقدس جمکران.
17.    صدوق، محمد بن علی. (1377الف). الخصال (مترجم: محمد‌باقر کمره‌‌ای، ج2). تهران: کتابچی.
18.    صدوق، محمد بن علی. (1377ب). معانی الأخبار (مترجم: عبدالعلی محمدی شاهرودی، ج2). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
19.    صدوق، محمد بن علی. (1384). التوحید (مترجم: محمد‌علی سلطانی). تهران: ارمغان طوبی.
20.    طباطبایی، سیدمحمد‌حسین. (1972م). المیزان فی تفسیر القرآن (ج12). بیروت: مؤسسة علمی للمطبوعات.
21.    طباطبایی، سیدمحمد‌حسین. (1370الف). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: مکارم شیرازی و دیگران، ج13). تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
22.    طباطبایی، سیدمحمد‌حسین. (1370ب). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: مکارم شیرازی و دیگران، ج20). تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
23.    طباطبایی، سیدمحمد حسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: محمد‌باقر موسوی همدانی، ج1). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
24.    طوسی، ابونصر سراج. (1382). اللمع فی التصوف (مترجم: مهدی محبتی). تهران: اساطیر.
25.    قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1374). رساله قشیری (مترجم: حسن بن احمد عثمانی). تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
26.    قمی، عباس. (1388). مفاتیح الجنان. تهران: حافظ نوین.
27.    کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج1). تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه.
28.    مجلسی، محمد‌باقر. (1403ق‌‌الف). بحار الانوار (ج3). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
29.    مجلسی، محمد‌باقر. (1403ق‌‌ب). بحار الانوار (ج25). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
30.    مجلسی، محمد‌باقر. (1403ق‌‌ج). بحار الانوار (ج26). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
31.    مجلسی، محمد‌باقر. (1403ق‌‌د). بحار الانوار (ج47). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
32.    مصباح یزدی، محمد‌تقی. (1389). خدا‌شناسی؛ مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن (ج1). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمة الله).
33.    موسوی خمینی، روح‌‌الله. (1368). آداب الصلاة (مترجم: سید‌احمد فهری). بی‌‌جا: ناصر.
34.    موسوی خمینی، روح الله. (1378). صحیفه نور (ج20). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
35.    مولوی، جلال الدین. (1390). مثنوی معنوی همراه با کشف الأبیات. تهران: هرمس.
36.    نجل المرتضی، سید‌محمد‌باقر. (1409ق). التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری(علیه السّلام).. قم: مدرسه امام المهدی .
37.    نوری، حسین بن محمد‌تقی. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل (ج5). قم: آل البیت(علیهم السّلام).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار