بررسی مقایسه‌ای زمینه‌های گرایش به جسم‌انگاری معاد در اسلام و مسیحیت

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی&، قم، ایران

2 استادیار مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی&، قم، ایران

چکیده

برخی اندیشمندان مسلمان و مسیحی با نگاهی یگانه‌انگارانه به انسان، تصویری صرفاً جسمانی از معاد ارائه می‌دهند. تبیین‌های جسم‌انگارانه از معاد در فضای اسلامی و مسیحی این تصور را پدید می‌آورد که آیا اندیشمندان هر دو مذهب، مسیری یکسان را پیموده‌اند. بررسی زمینه‌های یگانه‌‌انگاری و جسم‌انگاری معاد در فضای اسلامی و مسیحی، نقاط اشتراک و افتراق این اندیشمندان را نمایان می‌سازد. در این نوشتار با مطالعۀ آثار جسم‌انگاران اسلامی و مسیحی، به انگیزۀ گرایش آنان توجه شد و این نتیجه به دست آمد که زمینه‌های شکل‌گیری اندیشۀ جسم‌انگاری در فضای اسلامی و مسیحی، متفاوت از یکدیگر است. اندیشمندان اسلامی به دلیل وجود نصوص فراوان دربارۀ معاد‌ جسمانی، آن را مسلم دانسته و از‌این‌رو برای اثبات معاد جسمانی، حقیقت انسان را به جسم و جسمانی فروکاسته‌اند؛ اما در فضای مسیحی، به سبب رشد علوم تجربی و نگاه فیزیکالیستی به پدیده‌های عالم، در ایدۀ دوگانه‌انگاری انسان خدشه وارد شده است؛ از‌این‌رو اندیشمندان غربی برای اثبات معاد به تبیین‌های جسم‌انگارانه از معاد روی آورده‌اند. در فضای ‌‌اسلامی رشد اندیشه‌های فلسفی و علوم عقلی سبب شد دوگانه‌انگاری و نفی تبیین‌های جسم‌انگارانه تثبیت گردد؛ اما در فضای ‌مسیحی رشد مکتب‌های عقلی و فلسفی، عامل نفی دوگانه‌انگاری و گرایش به تبیین‌های مادی‌انگارانه از انسان و به تبع آن معاد گشت

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Consideration of the Grounds of Tendency to Bodily Resurrection in Islam and Christianity

نویسندگان [English]

  • Mohamad Hosein moradinasab 1
  • Mohammad jafary 2
1 MA, Imam Khomeini Education and Research Center, Qom, Iran
2 Assistant professor, Imam Khomeini Education and Research Center, Qom, Iran
چکیده [English]

Some Muslim and Christian intellectuals adopt a monistic position about the human being, and thus, provide a merely bodily portrayal of resurrection. Bodily accounts of resurrection in Islamic and Christian contexts imply that the intellectuals in both religions have gone the same path. Points of similarity and difference between these thinkers are brought out by contexts of monism and bodily accounts of resurrection in Islamic and Christian contexts. In this paper, by a consideration of the work of Muslim and Christian corporealists, we highlight their motivations, concluding that the grounds for the formation of physicalism in Islamic and Christian contexts are dissimilar. Given the abundant textual evidence for bodily resurrection, Muslim intellectuals have taken it for granted, and in order to prove bodily resurrection, they reduced the human nature to the body and the bodily things, while in the Christian realm, because of the development of empirical sciences and a physicalist outlook of phenomena in the world, dualism about the human nature was called into questions. For this reason, Western intellectuals turned to bodily accounts of resurrection to prove the doctrine of resurrection. In the Islamic context, the growth of philosophical thoughts and rational sciences led to the establishment of dualism and rejection of bodily account, whereas in the Christian context, the growth of rational and philosophical schools led to the rejection of dualism and tendency toward materialistic accounts of the human nature, and hence, of resurrection.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Corporealism
  • physicalism
  • monism
  • eternity
  • bodily resurrection

مراجع

1.    آوانز، گلیان رزماری. (1392). فلسفه و الهیّات در سده‌های میانه (مترجم: بهنام اکبری). قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
2.    ابن‌حزم (اندلسى)‏‏. (1416ق). الفصل فی الملل والأهواء والنحل‏ (تعلیق: احمد شمس‌الدین، ج3). بیروت: دار الکتب العلمیة.
3.    ابن‌‌فورک‌، محمد بن‌ الحسن‌. (۱۹۸۷م‌). مجرد مقالات‌ الشیخ‌ ابی‌الحسن‌ الاشعری‌ (به‌کوشش:‌ دانیل‌ ژیماره،‌ ج۱). بیروت‌: بی‌نا.
4.    ابن‌میثم (بحرانى). (1406ق). قواعد المرام فی علم ‌الکلام‏ (محقق: سیداحمد حسینى، چاپ دوّم ‏). قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی ‌النجفی‏‏.
5.    ابن‌میثم (بحرانى). (۱۴۱۲ق). شرح نهج‌البلاغه (به‌کوشش: یوسف ‌علی، ج1). بیروت: دار ‌احیاء ‌التراث ‌العربی.
6.    ابوریحان بیرونی، محمد بن ‌احمد. (۱۴۱۸ق). تحقیق ماللهند. قم: بیدار.
7.    ارشادی‌نیا، محمدرضا. (1379). مبانی فهم در متون دینی از نگاه مکتب تفکیک. پژوهش‌های قرآنی، 6(21)، صص 236 -269.
8.    استیور، دان. (1380). فلسفه زبان دینی (مترجم: حسن نوزوزی). تبریز: انتشارات علوم اسلامی و انسانی دانشگاه تبریز.
9.    اسفراینی، اسماعیل. (1383). انوار العرفان (محقق: سعید نظری). قم: دفتر تبلیغات ‌اسلامی.
10.    بازرگان، مهدی. (1391). مباحث بنیادین (مجموعه آثار بازرگان، ج1، چاپ دوم)، تهران: انتشارات قلم.
11.    باقلانی، ابوبکر. (1425ق). الانصاف فی ما یجب اعتقاده (محقق: شیخ زاهد کوثری). بیروت: دار الکتب العلمیه.
12.    بایرناس، جان. (1388). تاریخ جامع ادیان (مترجم: علی‌اصغر حکمت). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
13.    بدوی‌، عبد الرحمان. (1983م).‌ مذاهب ‌‌الاسلامیین‌ (ج1). بیروت: دار العلم للملایین.
14.    بریه، امیل. (1380). تاریخ فلسفه قرون وسطی و دوره تجدد (مترجم و تلخیص: یحیی مهدوی). تهران: انتشارات خوارزمی.
15.    بغدادى، عبد القاهر. (1401ق). اصول الدین. بیروت: دار الکتب العلمیه.
16.    بغدادى، عبد القاهر. (1408ق). الفرق بین الفرق. بیروت: دار الجیل و دار الآفاق.
17.    بگزوس، ماریوس. (1373). مجموعه مقالات سمپوزیوم بین المللی اسلام و مسیحیت ارتدوکس. آتن: مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین المللی با همکاری انجمن دوستی ایران و یونان.
18.    بیکر، لین رادر. (1392). مرگ و حیات پس از مرگ، در: مسیحیت و مسئله ذهن و بدن (مجموعه مقالات). (مترجم: سیدمهدی حسینی)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
19.    پترسون، مایکل‌؛ بازینجر، دیوید؛ هاسکر، ویلیام؛ رایشنباخ بروس (1378). عقل و اعتقاد دینی (مترجم: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی). تهران: طرح نو.
20.    تایلور، چارلز؛ گوتر، استوارت. (1392). چشم‌انداز مادی‌انگاری مسیحی، در: مسیحیت و مسئله ذهن و بدن (مجموعه مقالات). (مترجم: مهدی ذاکری)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
21.    تفتازانى‏، سعدالدین. (1409ق). شرح المقاصد (مقدمه و محقق: عبد الرحمن عمیره‏، ج3 و 5، افست). قم: الشریف الرضی‏.
22.    جزائری، سیدنعمت‌‌الله. (1417ق). نور البراهین (محقق: سیدمهدی رجایی، ج1 و 2). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
23.    جمعی از نویسندگان. (1375). دانشنامه جهان اسلام (ج1). ایران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
24.    حکمت‌مهر، محمدمهدی. (1390). بررسی و نقد دوگانه‌انگاری دکارتی. ذهن، شماره(45)، صص 175- 214.
25.    خرمشاهی، بهاالدین. (1381). پوزیتیویسم منطقی. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
26.    دوانی (علامه)، جلال‌الدین. (1317ق). حاشیه علی شرح العقاید العضدیه (ج2، الطبعة ‌‌الثالثه). بی‌جا: دارالسعاده خورشید (مطابع عثمانیه).
27.    راوی، عبدالستار. (1400ق/1980م). العقل والحریه دراسة فی فکر القاضی عبدالجبار المعتزلی. بیروت: المؤسسة العربیة لدراسات والنشر.
28.    سامی النشار، علی. (1975م). نشأة الفکری الفلسفی فی الاسلام (الجزء الاوّل، الطبعة السادسة). مصر: دار المعارف.
29.    سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم. (1385). درآمدی بر الهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت (چاپ اول). قم: مؤسسه طه.
30.    شهرزوری، محمد بن ‌محمود. (۱۳۸۰). شرح حکمة الاشراق (به‌کوشش: ضیایی تربتی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
31.    شیرازی، میرزا ابوطالب. (۱۳۷۷). اسرار العقائد (به‌کوشش: کرمانی). قم: مکتب اسلام.
32.    صادقی، هادی. (1379). الهیات و تحقیق‌پذیری. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
33.    صدوق (شیخ)‏. (1414ق). الاعتقادات (چاپ دوّم). قم‏‏: کنگره شیخ مفید.
34.    صدوق (شیخ)‏. (1395ق). کمال‌الدین وتمام ‌النعمة (ج2، چاپ دوم). تهران: انتشارات اسلامیه.
35.    عبدالجبار، قاضی ابی‌الحسن. (1971م). المختصر فی اصول الدین (محقق: محمد عماره). بیروت: دار الهلال.
36.    عبدالجبار، قاضی ابی‌الحسن. (1965م). المغنی فی ابواب التوحید والعدل (محقق: محمدعلّی نجار و عبدالحلیم النجار، الجزء الحادی عشر، ج11). قاهره: بی‌نا.
37.    غلامی، طیبه. (1395). جسم‌انگاری در کلام اسلامی و فیزیکالیسم نقد و تطبیق (استاد راهنما: حسن احمدی‌زاده). دانشگاه کاشان، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و زبان‌های‌ خارجی.
38.    قجاوندی، مهدی؛ طاهری، سیدصدرالدین. (1393). جسم‌انگاری متکلمان دربارۀ نفس (از قرن سوم تا هفتم هجری). انسان‌پژوهی دینی، (31)، صص 125 -146.
39.    قزوینی، مجتبی. (1387). بیان الفرقان. قزوین: حدیث امروز.
40.    کاپلستون، فردریک. (1380). تاریخ فلسفه (مترجم: جلال‌الدین مجتبوی، ج1، چاپ چهارم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی سروش.
41.    کورنر، اشتفان. (1367). فلسفه کانت (مترجم: عزت‌الله فولادوند). تهران: انتشارات خوارزمی.
42.    مجلسی، محمدباقر. (1387). اعتقادات. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
43.    مجلسی، محمدباقر. (بی‌تا). حق الیقین. قم: انتشارات اسلامیه‏.
44.    مرفی، ننسی. (1391). چیستی سرشت انسان (مترجم: علی شهبازی و محسن اسلامی). قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
45.    مروارید، حسنعلى. (1418ق). تنبیهات حول المبدأ والمعاد (چاپ دوّم). مشهد: انتشارات آستان قدس.
46.    مروارید، حسنعلى. (1383). مبدأ و معاد در مکتب اهل البیت (مترجم: ابوالقاسم تجری گلستانی). قم: مؤسسه انتشارات دار العلم.
47.    مطهری، مرتضی. (بی‌تا). مجموعه آثار، (ج16). قم: انتشارات صدرا، بازیابی‌شده در 21 اردیبهشت 1391، از http://www.mortezamotahari.com
48.    ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج6). بیروت: دار احیاء التراث.
49.    جرجانی‏. (1325ق). شرح المواقف‏ (مصحح: بدرالدین نعسانى‏‏، ج5، ج6 و ج8، افست‏).‏ قم: الشریف الرضی.
50.    هال، لویس ویلیام هلزی. (1369). تاریخ و فلسفه علم (مترجم: عبدالحسین آذرنگ). تهران: انتشارات سروش.
51.    هیک، جان. (1378). مباحث‌ پلورالیسم دینی (مترجم: عبدالکریم گواهی). تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی تبیان.
52.    هیک، جان. (1382). بعد پنجم (مترجم: بهزاد سالکی). تهران: انتشارات قصیده سرا.
53.    Cobren, Bill. (2008). One Christians Perspective on Creation and Evolution, America: Western Michigan University.
54.    Cooper, Johan. (1989). Body, Soul and Life Everlasting: Biblical Anthropology and the Monism-Dualism Debate Rapids: Eerdmans.
55.    Cullman, Oscar. (1973). Immortality of the Soul or Resurrection of the Dead? In Immortality (Terence Penelhum, ed.), pp 53–85.
56.    Eliade, Mircea. (1987). Gnosticism. in, The Encyclopedia of Religion, (ed) Macmillan
57.    Green, Jeff. (2008). Resurrection. Internet Encyclopedia of Philosophy, Available at https://iep.utm.edu/resurrec/
58.    Green, Jole B. (2002). Eschatology and the Nature Of Humans: A Resurrection of Pertinent Biblical Evidence. Science and Christian Belife, 14(1), pp. 33-55.
59.    Gunder, Robert. (1987). Soma in Biblical Theology:With Emphasis an Pauline Anthropology. Grand Rapids, Zondervan press.
60.    Hankins, Barry. (2009). American Evangelicals. America: Yowmanlitt Lefiel.
61.    Hick, john. (1976). Death and Eternal life. Newyork: Harper And Row.
62.    Hick, john. (2006). The New Frontier of Religion and Science Religious
Experience, Neuroscience and the Transcendent. N.Y. Palgrave :Macmillan.
63.    Hick, john. (2001). Dialogues in the philosophy of religion. New York: Pal G Rave.
64.    Kaufman, Gordon. (1968). systematic theology. NewYork: Charles scribners Sons.
65.    Merricks, T. (1999). The Resurrection of the Body and the Life Everlasting: Reason for the Hope Within (Michal Murray, Ed.). Grand Rapids: Erdmans.
66.    Moltmann, Jurgen. (1967). theology of hope. London: scm.
67.    Newberg, A. & Eugene D’Aquili. (2001). Why God Won’t Go Away. New York: Ballantine Books.
68.    Newberg, A. & Waldman, M. R. (2009). How God Changes Your Brain. New York: Ballantine.
69.    Newberg, A. & Waldman, M. R. (2010). Principles of Neurotheology. England: Ashgate.
70.    Pannenberg, Wolfhart. (1970a). can chiristianity do without an Eschatology? in the Christian hope (G.B.Carid et al, Ed.). London: SPCK.
71.    Pannenberg, Wolfhart. (1970b). What is Man?:Contemporary Anthropology in Theological Perspective. Fortress Press.
72.    Sarkar, Sahotra. (2008). Doubting Darwin? Creationist Design on Evolution. International Journal for Philosophy of Religion, 64(3), pp. 167-171
73.    Shaffer, Jerome. (1967). Mind Body problem. The Encyclopedia of philosophy (Paul Edwards, Ed.). NewYork: Macmillan Publishing, Vol. 5, pp.336-346.
74.    Taliaferro, C. & Gotez, S. (2008). The Prospects of Christian Materialism. Christian Scholars Review, 27(3), pp.303-322. Holland.
75.    Williams, D. H. (2009). Tertullian. in The Blackwell companion to the theologians, (lan S. Markham, Ed.) wily–black weel, uk, 1. pp155-225
76.    Wolfson, Harry Austry. (1976). The philosophy of the kalam. Harvard University Press & Cambridge, Mass.
77.    Van Inwagen, Peter. (1998). The Possibility of Resurrection and Other Essays in Christian Apologetics. United States of Amer-ica Boulder, CO: Westview Press.
78.    Zimmerman, D. (1999). The Compatibility of Materialism and Survival: The ‘Falling Elevator’ Model. Faith and Philosophy, 16(2).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار