معرفت و علایق انسانی؛ جُستاری دربارۀ نسبت دو مقوله

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری موسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران، گروه مطالعات علم، ایران، تهران (نویسنده مسئول)

2 استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، گروه ترویج علم، ایران تهران

چکیده

این مقاله می‌کوشد به یکی از مباحثِ چالش‌برانگیز در معرفت‌شناسی یا علم‌‌شناسی، یعنی رابطۀ «علایق انسانی» با «معرفت» به‌ویژه «معرفت علمی» بپردازد و الگویی قابل‌‌دفاع از نسبتِ میان این دو مقوله ارائه دهد. در این راستا، نخست سه سنخ الگوی پیشنهادی دربارۀ این رابطه طرح و نقد می‌شوند: «رابطۀ استعلاییِ» علایق با معرفت (هابرماس)، «رابطۀ برسازندۀ» یک‌سویۀ علایق با معرفت علمی (برنامۀ قوی) و «رابطۀ برساختۀ دوسویۀ» علایق ‌‌ـ ‌‌معرفت (نظریۀ شبکه‌‌عامل). سپس در ادامه تلاش می‌شود الگوی جدیدی از پیوندِ علایق انسانی و معرفتِ علمی در یک چارچوبِ «تصمیم‌‌گرایانه» ارائه گردد که معتقدیم هم در برابرِ نقدهای پیش‌گفته مصون است و هم به شکلِ واقع‌گرایانه‌‌تری موقعیت‌های بالفعلِ تصمیم‌‌گیریِ علمی و نقشِ علایق در آن‌را توضیح می‌دهد. در این نظریه، به‌اختصار علایق و منافعِ انسانی همواره نقشی برسازنده در معرفت دارند (در برابر اسطورۀ «دانشمند بی‌‌علاقه»)، ولی برخلافِ هر سه الگوی مورد نقد، آنها را به‌عنوان «بُردارهای تصمیمِ» امکانی که عضوِ خانواده‌‌ای بزرگ‌‌تر از ارزش‌ها هستند تصویر می‌کند که در برهم‌کنشِ با یکدیگر به انتخاب‌‌های علمی شکل می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Knowledge and Human Interests: An Inquiry about the Relation between the Two Categories

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Esmkhani 1
  • hossein Sheikhrezaee 2
1 PhD student, Iranian Institute of Wisdom and Philosophy, the Department of Science Studies, Iran, Tehran
2 Assistant professor, National Research Institute for Science Policy, the group of popularization of science, Iran, Tehran
چکیده [English]

This essay deals with one of the most controversial issues in contemporary epistemology and philosophy of science, i.e. the relationship between ‘human interests’ and ‘knowledge,’ particularly ‘scientific knowledge’ (SK), and aims to present a tenable model of this relation. First, three different models will be discussed and criticized: the ‘transcendental’ relation between interests and knowledge (Habermas), the one-sided ‘constructive’ relation (Strong Program), and the two-sided ‘constructed’ relation (Actor-Network theory). In our view, each of them suffers from some serious shortcomings, which should be resolved in a satisfactory manner. Secondly, based on some useful achievements in contemporary philosophy of science, we will put forward a new model of the relationship between interests and SK within a general ‘decisionistic’ framework, which seems to be immune to the foregoing criticism, and explain more realistically the actual situations of scientific actions. In this theory, in a nutshell, as merely one of the key factors in a complex, contingent collection of ‘decision vectors,’ interests could contribute into the process of scientific decisions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human interests
  • scientific knowledge
  • transcendental relation
  • constructive relation
  • constructed relation
  • decision vectors

مراجع

1. Barnes, Barry (1977), Interests and the Growth of Knowledge, London: Routledge and Kegan Paul.
2. Barnes, Barry and MacKenzie, Donald (1979), ‘‘On the role of interests in scientific change,’’ in Roy Wallis (ed.), On the Margins of Science: The Social Construction of Rejected Knowledge, Sociological Review Monograph, No. 27, Keele: University of Keele.
3. Bloor, David (1991), [1976], Knowledge and Social Imagery (2nd edition), Chicago: University of Chicago Press.
4. _________ (1999), ‘‘Anti-Latour,’’ Stud. Hist. Phil. Sci., Vol. 30, No.
5. Callon, Michel and Law, John (1982), ‘‘On interests and their transformation: enrolment and counter-enrolment,’’ Social Studies of Science, No. 12.
6. Giere, Ronald N. (1988), Explaining Science: A Cognitive Approach, University of Chicago Press.
7. Habermas, Jürgen (1987) [1986], Knowledge and Human Interests, Boston: Polity Press.
8. Latour, Bruno (1993), We Have Never Been Modern, Translated by Porter, Catherine, Harvard University Press.
9. __________ (1992), ‘‘One more turn after the social turn…,’’ in E. McMullin (ed.), TheSocial Dimension of Science, Notre Dame: Indiana University of Notre Dame Press.
10. Longino, H. E. (2002), The Fate of Knowledge, Princeton: Princeton University Press.
11. Pickering, Andrew (ed.) (1992), Science as Practice and Culture, Chicago, IL: The University of Chicago Press.
12. Sismondo, Sergio (2010), An Introduction to Science and Technology Studies, Blackwell Publishing.
13. Solomon, Miriam (2001), Social Empiricism, Cambridge, MA: MIT Press.
14. Woolgar, Steve (1981), ‘‘Interests and explanation in the social study of science,’’ Social Studies of Science, No.11.
15. __________ (1993) [1988], Science: the very idea, London New York: Routledge.
16. Yearley, Steven (1982), ‘‘The relationship between epistemological and sociological cognitive interests,’’ Studies in History and Philosophy of Science, No. 13: p.353-88.
17. __________ (2005), Making Sense of Science: Understanding the Social Study of Science, SAGE Publications.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار