بررسی انتقادی دیدگاه فنایی درباره حجیّت ظنون عقلی (1)

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ سطح 3 حوزه علمیه، ایران، قم.

چکیده

ابوالقاسم فنایی در طرح اصلاح‌گرایانه خود، ظنون عقلی را حجّت می‌داند و مبتنی بر این نکته، به نقد اجتهاد متداول در حوزه‌های علمیه می‌پردازد. هدف مقاله‌ حاضر، نقد دیدگاه او به روش تحلیلی است. ادعای ما این است که مقام معرفت متفاوت از مقام داوری است؛ مقام معرفت، بی‌شمار ارزشی، بی‌آستانه و قانون‌ناپذیر است؛ حال‌آنکه مقام داوری دوارزشی، آستانه‌مند و قانون‌پذیر است. در مقام داوری چه‌بسا جنبه‌های غیر‌معرفتی نیز ترجیح یابند. حجت‌های اصولی، حجت‌های مقام داوری فقهی هستند و قانون‌پذیری آنها، ما را به مراجعه به نقل و فحص از دخالت زائد قانون‌گذار ملزم می‌نماید. پس از این بررسی، درمی‌یابیم که در نصوص فراوانی، قانون‌گذار از عمل به ظنون عقلی در مقام افتاء نهی کرده است. چشم‌پوشیدن از این نصوص بدون ارائه دلایل قوی‌تر از آنها امکان‌پذیر نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Fanaei’s View of the Reliability of Rational Speculations (1)

نویسنده [English]

  • Hossein Kamkar
Graduate of the level 3, Islamic Seminary of Qom
چکیده [English]

In his reformist agenda, AbolqassemFanaei considers rational speculations (al-ẓunūn al-‘aqlīyya) to be reliable, and thus, he criticizes the standard ijtihadin Islamic seminaries. In this paper, I criticize his view with an analytic method. I claim that the stage of knowledge is different from the stage of judgment: the stage of knowledge is infinitely-valued, thresholdless, and not subject to laws, while the stage of judgment is two-valued, has a threshold, and is subject to laws. At the stage of judgment, non-epistemic aspects might make preferences. Evidence based on jurisprudential principles work at the stage of jurisprudential judgment, and since they are subject to laws, we need to consult transmitted evidence (naql) and look for further interventions of the legislator. After the search, we find that there are many texts in which the legislator bans acting upon rational speculations at the stage of issuing fatwas. One cannot ignore such texts without providing us with stronger evidence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics of religious studies
  • methodology of Islamic jurisprudence (fiqh)
  • reliability of rational speculations (al-ẓunūn al-‘aqlīyya)
  • criticism of religious enlightenment
  • AbolqassemFanaei

مراجع

قرآن کریم.
1. اراکی، محمد‌علی (1375)، اصول الفقه، قم: مؤسسه در راه حق.
2. ـــــــــــــــ (1413ق.)، کتاب الطهاره، قم: مؤسسه در راه حق.
3. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371)، المحاسن، قم: دار الکتب الإسلامیه.
4. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق.)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت(ع).
5. ـــــــــــــــ (1418ق.)، الفصول المهمة فی أصول الأئمة، قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع).
6. خالقی، علی (1392)، آیین دادرسی کیفری، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
7. صادقی، مسعود (1393)، «نقدی بر اخلاق دین‌شناسی ابوالقاسم فنایی»، قابل دسترسی در: 28/10/1396 http://farhangemrooz.com/news/22149/.
8. روحانی، محمد (1413ق.)، منتقی الأصول، تقریرات عبدالصاحب حکیم، قم: دفتر آیت‌الله سیدمحمد حسینی روحانی.
9. شبیری زنجانی، سیدموسی (1419ق.)، کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رأی‌پرداز.
10. شجاعی‌زند، علیرضا (1392)، «ذات‌انگاری دین»، جستارهای فلسفه دین، ش 3.
11. شهیدی‌پور، محمدتقی (بی‌تا)، «مباحث الحجج»، قابل دسترسی در: 13/11/1397. http://www.shahidipoor.ir
12. صدر، سیدمحمدباقر (1417ق.)، بحوث فی علم الاصول، تقریرات حسن عبد الساتر، بیروت: الدار الاسلامیه.
13. ـــــــــــــــ (1422)، دروس فی علم الاصول، قم: دار الهدی.
14. صدوق، محمد بن علی بن‌الحسین (1378)، عیون أخبار الرضا، تهران: نشر جهان.
15. ـــــــــــــــ (1395)، کمال‌ الدین وتمام ‌النعمه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
16. صفار، محمد بن‌حسن (1404ق.)، بصائر الدرجات، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
17. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق.)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
18. فاضل مقداد (1425ق.)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوی.
19. فنایی، ابوالقاسم (1374 الف)، «مبانی اجتهاد»، نقد‌و‌نظر، ش 3 و 4.
20. ـــــــــــــــ (1374 ب)، «جایگاه موضوع‌شناسی در اجتهاد»، نقد‌و‌نظر، ش 5.
21. ـــــــــــــــ (1375 الف)، درآمدی بر فلسفه دین و کلام جدید، تهران: انتشارات اشراق.
22. ـــــــــــــــ (1375 ب)، «معرفت دینی در بستر زمان و مکان»، نقد‌و‌نظر، ش 6.
23. ـــــــــــــــ (1375ج)، «انتظار بشر از دین، درنگی در صورت مسئله»، نقد‌و‌نظر، ش 7 و 8.
24. ـــــــــــــــ (1375 د)، «مجازهای تحویل‌ناپذیر در الهیات»، معرفت، ش 19.
25. ـــــــــــــــ (1378)، «نردبان آسمان»، نقد‌و‌نظر، ش 17 و 18.
26. ـــــــــــــــ (1379)، «خدای عرفان و خدای فلسفه»، نقد‌و‌نظر، ش 21 و 22.
27. ـــــــــــــــ (1387)، «صفات باری، کلام باری»، آیین، ش 17 و 18.
28. ـــــــــــــــ (1392)، دین در ترازوی اخلاق، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
29. ـــــــــــــــ (1393)، «امر خدا درباره ذبح اسماعیل «امر امتحانی» بود نه امر واقعی»، مصاحبه‌گر: محمد شکری و ستاره عزت‌آبادی، قابل دسترسی در: 16/8/1397. http://www.iscanews.ir/news/100383
30. ـــــــــــــــ (1394 الف)، اخلاق دین‌شناسی: پژوهشی در باب مبانی اخلاقی و معرفت‌شناسانه فقه، تهران: نشر نگاه معاصر.
31. ـــــــــــــــ (1394 ب)، «در باب قصه ابراهیم و فرزندش در قرآن»، قابل دسترسی در: 16/8/97. http://dinonline.com/doc/article/fa/5540
32. فیاض، محمداسحاق (بی‌تا). تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، قم: انتشارات محلاتی.
33. فیض کاشانی، محمدمحسن (1371)، نوادر الاخبار فی ما یتعلق بأصول الدین، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
34. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق.)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
35. مجلسی، محمدباقر (1403ق.)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
36. محمدی، عبدالله (1394)، «اعتبار خبر واحد در تفسیر و اعتقادات از منظر علامه طباطبایی»، اندیشه نوین دینی، ش 43.
37. مددی، سیدمحمود (1396)، تقریرات درس خارج، مورخ 19/9/1396. قابل دسترسی در: 12/8/1397. http://mfeb.ir/taghrirat/189-madadiu9697/7798-040-960919.html
38. مفید، محمد بن محمد (1413ق.)، الأمالی، قم: کنگره شیخ مفید.
39. منافی، سیدحسین (1392)، «بررسی حجیّت اطمینان»، پژوهش‌های اصولی، ش 19.
40. مهرنامه (1390)، «کتاب‌نامه، ش 7»، در: مهرنامه، ش 17.
41. نراقی، مولی احمد (1417ق.)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام ومهمات مسائل الحلال والحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
42. واله، حسین (1390)، «عقلانیت مدرن و بحران فقه»، نقد‌و‌نظر، ش 64.
43. هاشمی زرج‌آباد، حسن (1383)، «تکنیک‌های تاریخ‌گذاری در باستان‌شناسی»، ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه بیرجند)، ش 4.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار