نقش فضیلت عقلانی تواضع فکری در فرایند استنباط حکم شرعی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران (نویسنده مسئول).

3 استاد گروه فقه و حقوق، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

فضایل عقلانی‌ در فرایند استنباط حکم و در مقام باورمندی و افتاء از مسائل مهمی هستند که فقیهان و مجتهدان می‌بایست به تحصیل آنها بپردازند. بدون تردید فقدان این فضیلت‌ها، موجب نقصان وجاهت و اعتبار ثمره عملیات فقاهت است. پیش‌فرض ما این است که عالمان دین همچون دیگر اندیشه‌ورزان به صورت آشکار و پنهان دستخوش آفت‌ها و آسیب‌های اخلاقی‌ هستند. فضائل متعددی از جمله گشودگی ذهنی، پشتکار فکری، دقت و تمرکز، تواضع فکری، شجاعت فکری، احتیاط فکری، گشودگی فکری، انصاف فکری و استقلال فکری مجموعه فضائلی هستند که در اعتبار معرفت مؤثرند. از‌آنجا‌که در اجتهاد و استنباط احکام شرعی، باورهای مجتهد نقش اساسی ایفا می‌کند، در این مقاله‌ نقش فضیلت عقلانی «تواضع فکری» در فرایند استنباط حکم شرعی بررسی شده است. نتیجه اینکه آراستگی به فضیلت «تواضع»، حجاب نفسانیت و منیّت را از پیش‌روی مجتهد و ادلۀ احکام برداشته و طریق وصول به حکمی اخلاقی‌تر را هموار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of the Rational Virtue of Intellectual Modesty in the Process of Inferring Jurisprudential Rulings

نویسندگان [English]

  • mahdieh takfallah 1
  • Alireza Alebouyeh 2
  • seyed mohamad reza Ayati 3
1 feghand Law Department,Law, theology and poletical science university, science and research Branch, Islamic Azad University,Tehran, Iran
2 Assistant professor in Islamic Sciences and Culture Academy
3 Faculty member, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Iran, Tehran.
چکیده [English]

Rational virtues should be acquired by jurisprudents (fuqahā’) and mujtahids in the process of inferring jurisprudential rulings and at the stage of the acquisition of beliefs and issuing fatwas. The lack of such virtues will indubitably amount to lack of reputation and invalidity of the jurisprudential process. We presuppose that scholars of the religion are, like other intellectuals, subject to moral vices and problems either overtly or covertly. There are a number of virtues that contribute to the validity of our knowledge, such as open-mindedness, intellectual diligence, meticulousness and concentration, intellectual modesty, intellectual courage, intellectual caution, intellectual openness, intellectual fairness, and intellectual independence. Since a mujtahid’s beliefs play a role in his ijtihad and inference of jurisprudential rulings, in this paper we examine the role of the rational virtue of intellectual modesty in the process of inferring jurisprudential rulings. In fact, modesty removes the veil of egoism from the mujtahid and from evidence of the rulings, and paves the path to arrive at a more ethical ruling.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethical ijtihad
  • ethics of belief
  • ethics of research
  • rational virtues
  • intellectual modesty

مراجع

1. آصفی، محمدمهدی (۱۳۷۴)، «نقش وحید بهبهانی در نوسازی علم اصول»، فقه اهل بیت، ش4.
2. ‏ابی‌جعفر، محّمد بن‌ منصور بن ‌احمد بن ‌ادریس الحلّی (۱۴۱۰ق.)، السرائر، تحقیق مؤسّسة النشر الإسلامی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
3. ‏ابن‌عربی، محی‌الدین (۱۳۸۸)، تهذیب الاخلاق، ترجمه: زاهد ویسی، تهران: جامی.
4. ‏ارسطو (بی‌تا)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه: محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
5. ‏اریک دایسون، مایکل (۱۳۹۶)، غرور از مجموعۀ هفت گناه کبیره، ترجمه: مهین خالصی، تهران: ققنوس.
6. ‏اسپونویل، آندره کنت (۱۳۹۵)، رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ، ترجمه: مرتضی کلانتریان، تهران: آگه.
7. ‏اسلامی، رضا (۱۳۸۵)، درآمدی بر فقه اسلامی (ادوار، مفاهیم، کتاب‌ها و رجال فقه مذاهب اسلامی)، قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
8. ‏الامین، السیدمحسن (۱۴۰۳ق.)، اعیان الشیعة، تحقیق حسن الامین، بیروت: دارالعارف للمطبوعات.
9. ‏الحسینی الروحانی، مهدی (۱۴۹۹)، بحوث مع اهل السنة والسلفیة، قم: المکتبة الاسلامی.
10. ‏بحرانی، آل‌عصفور و یوسف بن ‌‌احمد بن ‌‌ابراهیم (۱۴۰۵ق.)، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
11. ‏تهرانی، آقابزرگ (۱۳۶۲)، هدیة ‌الرازی، ترجمه: اداره تبلیغات و پژوهش، تهران: اداره کل تبلیغات و انتشارات.
12. ‏چیگنل، اندرو (۱۳۹۵)، اخلاق باور دانشنامه فلسفۀ استنفورد، ترجمه: امیرحسین خداپرست، تهران: ققنوس.
13. ‏حسینی، سیدنعمت‌الله (۱۳۷۵)، مردان علم در میدان عمل، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
14. ‏خداپرست، امیرحسین (۱۳۹۷)، باور دینی و فضیلت فکری: تحول اخلاق باور دینی در تعامل با معرفت‌شناسی فضیلت‌گرایانۀ زگزبسکی، تهران: هرمس.
15. ‏زگزبسکی، لیندا (۱۳۹۶)، فضائل ذهن: تحقیقی در ماهیت فضیلت و مبانی اخلاقی معرفت، ترجمه: امیرحسین خداپرست، تهران: کرگدن.
16. ‏زگزبسکی، لیندا (۱۳۹۳)، معرفت‌شناسی، ترجمه: کاوه بهبهانی، تهران: نشر نی.
17. ‏سبحانی تبریزی، جعفر (۱۳۸۸)، سیمای فرزانگان، ج 1، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
18. ‏شبیری زنجانی، سیدموسی (1389)، جرعه‌ای از دریا، قم: مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه.
19. ‏شیخ بهایی، محمد بن ‌‌حسین (۱۳۸۳)، زبدة الأصول مع حواشی المصنف علیها، تحقیق علی جبار گلباغی ماسوله، قم: شریعت.
20. ‏صدر، محمدباقر (۱۳۹۵)، المعالم الجدیدة للأصول، طبع قدیم، ج 1، تهران: مکتبة النجاح.
21. ‏عاملی، زین‌الدین بن ‌علی (۱۴۲۱ق.)، رسائل الشهید الثانی، تحقیق رضا مختاری و حسین شفیعی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
22. ‏قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن (۱۳۸۸)، رساله قشیریه، ترجمه: ابوعلی حسن بن ‌احمد عثمانی، تصحیح: بدیع ‌الزمان فروزان‌فر، تهران: زوار.
23. ‏کاشانی، عزالدین محمود بن ‌علی (۱۳۸۹)، مصباح الهدایة ومفتاح الکفایه، تصحیح: جلال‌الدین همایی، تهران: زوار.
24. ‏کاشانی، فیض (۱۴۱۷ق.)، المحجة البیضاء، تصحیح: مرتضی محمد بن‌ ‌شاه، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة و‌مؤسسة النشر الاسلامی.
25. ‏کرکی، علی بن ‌حسین بن ‌عاملی (۱۴۱۴ق.)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسة آل ‌البیت(ع).
26. ‏کوهستانی، عبد الکریم (۱۳۸۷)، بر قلۀ پارسایی، قم: واریان.
27. ‏مختاری، رضا (۱۳۸۴)، «نکته‌ها»، فقه اهل‌بیت(ع)، ش 42، ص 110-115.
28. ‏مطهری، مرتضی (بی‌تا)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا.
29. ‏ آزادکشمیری، محمدعلی بن ‌محمدصادق (۱۳۸۷)، نجوم السماء فی تراجم العلماء (شرح حال علمای شیعه قرن‌هایی از دهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری)، مصحح: محدث، هاشم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
30. Aaron D, Cobb (2015), “Hope as an Intellectual Virtue,” The Southern Journal of Philosophy, Issue 3, Vol. 53.
31. Booth, Robert. (2016), Islamic Philosophy and The Ethics of Belief, Brighton, United Kingdom: University of Sussex.
32. C. Roberts, Robert; & Wood, W. Jay (2007), Intellectual Virtues; An Essay in Regulative Epistemology, New York: Oxford University Press Inc.
33. Clifford, W. K. (1879), Lectures and essays, Vol. 2, London: Macmilliam.
34. James, William, (1923), The will to believe, and other essays in popular philosophy, New York: Green and co.
35. .Jason, Baehr (2011), The Inquiring Mind; On Intellectual Virtues and Virtue Epistemology, New York: Oxford University Press Inc.
36. Zagzebski, Linda (1998), Virtues of the Mind: an Inquiry into the Natur of Virtue and Ethical Foundations of Knowledge, New York: Cambridge University Press.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار