تأمّلی بر رویکرد عقلانی اشاعره به مسئله رؤیت خدا

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

سیدمحمد منافیان

چکیده

یکی از مسائل جنجال برانگیز در تاریخ اندیشه اسلامی, مسئله صفات خداوند است. پرسش از اتّصاف باری تعالی به صفات, حقیقت صفات و رابطه ذات الاهی با آنها از جمله پرسش هایی است که پاسخ های متفاوتی از سوی متفکران اسلامی دریافت کرده است. هرچند اشاعره, به عنوان یکی از فرقه های اسلامی, معتقدند که دیدگاه معتزله درباره صفات خدا به نفی صفات منجر می شود;1 اما فی الجمله می توان گفت که همه مسلمانان, به نحوی, تحقق صفت برای ذات خداوند را پذیرفته اند.
با پذیرش صفات الاهی, تقسیم بندی های گوناگونی درباره آنها صورت گرفته است. برای نخستین بار, در کتاب های اشاعره, یک تقسیم بندی درباره صفات الاهی ارائه شد که بر اساس آن, صفات خداوند به دو نوع خبری و غیرخبری تقسیم می شود.2 صفات خبری به صفاتی گفته می شود که قرآن و حدیث از آنها گزارش داده اند و عقل در اثبات آنها راهی ندارد, همانند داشتن وجه, ید و عین که در قرآن کریم به پروردگار نسبت داده شده است. هم چنین این نکته که مؤمنان خداوند را مشاهده می کنند نیز که در روایات به آن اشاره شده است, از این دسته به شمار می رود. در مقابل, صفات غیرخبری, آن دسته از صفات است که انسان می تواند بر اساس توانایی های عقلانی خود, آنها را برای خدا اثبات کند.3

عنوان مقاله [English]

تأمّلی بر رویکرد عقلانی اشاعره به مسئله رؤیت خدا

نویسنده [English]

  • seyyed mohammad manafian
قرآن کریم.
ابن سینا, حسین بن عبداللّه, الإشارات و التنبیهات, تصحیح مجتبی زارعی, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم, چاپ اول, 1381 ش.
اشعری, ابوالحسن, الإبانة عن اصول الدیانة, تحقیق و تصحیح: فوقیه حسین محمود, جمهوریة مصر العربیة, بی جا, بی تا.
ـــ , مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین, تصحیح: هلموت ریتر, بی جا; بی تا, چاپ دوم, 1382 ق.
ـــــ , اللُمع فی الردّ علی اهل الزیغ و البدع, تصحیح الأب تشرد یوسف مکارثی الیسوعی, بیروت, المکتبة الکاثولیکیة, 1952 م.
الإیجی, قاضی عضدالدین, کتاب المواقف, ج3, به شرح السید الشریف الجرجانی, تحقیق عبدالرحمن عمیره, بیروت, دارالجیل, الطبعة الاولی, 1417 هـ. ق.
باقلانی, ابوبکر بن طیب, الإنصاف فیما یجب اعتقاده و لا یجوز الجهل به, تحقیق محمد زاهد بن الحسن الکوثری, مصر, المکتبة الازهریة للتراث, 1413 هـ. ق.
بغدادی, عبدالقاهر, اصول الدین, بیروت, دارالکتب العلمیة, الطبعة الثالثة, 1401 هـ. ق.
جوینی, عبدالملک, الإرشاد إلی قواطع الأدلة فی اصول الاعتقاد, تحقیق محمد یوسف موسی و علی عبدالمنعم, مصر, المکتبة الخانجی, 1369 هـ. ق.
ــــ, لُمع الأدلة فی قواعد عقائد اهل السنة والجماعة, تقدیم و تحقیق: فوقیة حسین محمود, مصر, المؤسسة المصریة العامة للتألیف و الإنباء و النشر, الطبعة الاولی, 1385 هـ. ق.
حلّی, حسن بن یوسف بن المطهّر, کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد, بیروت, مؤسسة الأعلمی للمطبوعات, الطبعةالأولی, 1399 هـ. ق.
رازی, فخر الدین عمر, البراهین در علم کلام, تصحیح محمد باقر سبزواری, تهران, انتشارات دانشگاه تهران, 1341 ش, ج 1.
سبحانی, جعفر, فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی, قم, انتشارات توحید, 1371 ش, مجلد اول (ج 1 و 2).
ـــــ, الالهیات علی هدی الکتاب والسنة و العقل, به قلم حسن محمد مکّی العاملی, قم, المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة, 1409 ق, ج 1.
سبزواری, ملاّ هادی, شرح غررالفرائد, تصحیح و تعلیق: حسن حسن زاده آملی, قم, نشر ناب, 1380 ش, ج 3.
شافعی, حسن, الآمدی و آراؤه الکلامیة, قاهره, دارالسلام, الطبعة الأولی, 1418 هـ. ق.
شهرستانی, محمد بن عبدالکریم, نهایة الاقدام فی علم الکلام, تصحیح: الفرد جیوم, بی جا, بی تا.
ـــ , الملل و النحل, تخریج محمد بن فتح اللّه بدران, قاهره, مکتبة الأنجلو المصریة, الطبعة الثانیة, بی تا, ج 1 و 2.
طوسی, خواجه نصیرالدین محمد, تلخیص المحصل, بیروت, دارالأضواء, الطبعة الثانیة, 1405 هـ. ق.
غزالی, امام محمد, احیاء علوم الدین, ترجمه مؤیّد الدین محمد خوارزمی, به کوشش حسین خدیوجم, تهران, بنیاد فرهنگ ایران, 1359 ش.
ــ , الاقتصاد فی الاعتقاد, بیروت, دارالکتب العلمیة, الطبعة الأولی, 1409 هـ. ق.
قوشجی, علاءالدین علی بن محمد, شرح تجرید الاعتقاد, قم, منشورات رضی ـ بیدار ـ عزیزی, بی تا.
مظفر, محمدحسین, دلائل الصدق, ترجمه محمد سپهری, تهران, انتشارات امیرکبیر, چاپ اول, 1374 ش, ج 1.