نیلز بوهر و کمال علم

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

چکیده

رالد هولتن (Gerald Holton) پروفسور فیزیک و صاحب کرسى مالینکرافت و پروفسور تاریخ علم در دانشگاه هاروارد بوده که تحصیلات مقطع دکترى خویش را نیز در همان دانشگاه, زیر نظر پروفسور بریجمن (P.W. Bridgman) به پایان رساند. وى از سال 1947 استاد دانشکده علوم این دانشگاه بوده و در عین حال از سال 1967 نیز در دانشگاه ام. آى. تى. ضمن احراز سمت استادى, یکى از اعضاى بنیانگذار پروژه علم, تکنولوژى و جامعه بوده است. آخرین کتاب وى (تا سال 1986) پیشرفت علم و ناهمواریهاى آن, توسط همین دانشگاه چاپ شده است. این مقاله از سخنرانى پروفسور هولتن در کنفرانس سالانه انجمن افتخارى سیگما زاى (Sigma Xi) که وى در آن مدال علم و جامعه John P. McGovern را دریافت نمود, تهیه شده است.
هر نیمه از مطلع و نام این مقاله, خود موضوعى مفصل و بهنگام است که مى تواند به حق, مقاله اى جداگانه را به خود اختصاص دهد. ولى در این زمان خاص, با گذشت یک سال از یکصدمین سال تولد بوهر, این دو مقوله به طورى غریب, و با جبر تاریخ, با یکدیگر عجین شده اند.
اجازه دهید که ابتدا به شرح مختصرى از فعالیتهاى علمى بوهر1 بپردازیم. باور عمومى بر این است که این موضوع به پنج دوره تقسیم مى شود. در دهه اول زندگى حرفه اى اش, موضوعات بینابهاى (طیفهاى) جذبى و نشرى نور, ساختار جدول تناوبى و خواص شیمیایى ماده, ذهن وى را به خود مشغول نموده بود. از شروع دهه دوم, اوایل سال 1920, وى ایام سرپرستى و هدایت انستیتوى فیزیک نظرى کپنهاگ را, با توانى فراوان و چشمگیر, وقف فتح مکانیک کوانتوم کرد, در حالى که در کنار وى گروه برجسته اى از دانشمندان جوان از گوشه و کنار دنیا به چشم مى خوردند. این زمانى بود که صرف موضوعاتى چون معماى موج ـ ذره, رابطه عدم قطعیت, مکملیت, کشفِ از دست رفتن فیزیک قابل مشاهده2 و رفع اشکالات موجود در مسائلى چون ساختار کریستال ها تا پیوند شیمیایى شد. در اواخر سالهاى 1920 به نظر رسید که تمام خواص اتم ها و مولکول ها تنها توسط نیروى الکترو مغناطیس قابل درک و توجیه است. در دهه سوم, از اوایل سال 1930 تا اشغال دانمارک توسط آلمان ها در آوریل 1940, بوهر و همکارانش درباره موضوعاتى که بعداً به عنوان کوانتیزه شدن میدان, فیزیک ذرات بنیادى و ساختار هسته اتم یى شناخته شدند, مشغول به تحقیق بودند. پس از جان به سلامت بردن از دانمارک و سفر به سوئد, که متعاقباً سفر وى را به انگلستان و سپس به آمریکا در پى داشت, مرحله چهارم زندگى حرفه اى او آغاز شد. وى با دانشمندان انگلیسى, و سپس در آزمایشگاه ملى لس آلاموس (ایالت نیومکزیکو آمریکا), در تلاش براى جلو افتادن از آلمان ها, که ساخت بمب اتمى را آغاز نموده بودند, همکارى نمود. ولى در همان حال, وى بیش از پیش با موضوعات بعد از جنگ دست به گریبان بود; همراه با تلاشهاى ناکامى که در گشودن چشمان روزولت, چرچیل و بعدها, کادر رهبرى سازمان ملل متحد به روى موقعیتها و فرصتهایى داشت که مى توانست مانع از وقوع مسابقه تسلیحات هسته اى شود.

عنوان مقاله [English]

نیلز بوهر و کمال علم

نویسنده [English]

  • Gerald Hvltn
پى نوشتها:
1. Niels Bohr دانشمند فقید دانمارکى که از واضعان فیزیک و فلسفه کوانتومى است.
2. منظور مقایسه فیزیک جهان اتمى, غیر قابل مشاهده مستقیم, با فیزیک قبل از کوانتوم است.
3. Sigma Xi. 1984. Honor in science. New Haven: Sigma Xi.
4. Jacob Bronowski
5. J. Bronowsld. 1956. science and Human Values, pp.73-74. Julian Messner.
6. G. Holton. 1978. The scientific Imagination: Case Studies, p.61ff. Cambridge Univ. Press.
7. Jaroslav Pelikan
8. J. Pelikan. 1983. Scholarship and its Survival: Questions on the Idea of Graduate Education, p. 63. Princeton: The Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching.
9 . به نظر مى رسد که این موضوع در سالهاى 1980 بیشتر از دهه 90 صادق بوده است.
10. Don K. Price
11. D. K. Price. 1983. Americaصs Unwritten Constitution: Science, Religion, and Political Responsibility. Louisiana State Univ. Press.
12. Ref. 5, p.4.
13. P. W. Bridgman
14. P.W. Bridgman. 1939. زManifestoس by a physicist. Science 89:179.
15. James Frank
16. Leo Zilard
17. J. Frank et al. 1945. A report to the Secretary of War. In The Atomic Age, ed. M. Grodzins and E. Rabinowitch, Chap.3. Basic Books, 1963.
18. Norbert Wiener
19. W. Broad
20. N. Wade
21. W. Broad and N. Wade. 1982. Betrayers of the Truth. Simon and Schuster.
22. Cyril Burt
23 . اشاره به بعضى از پیروان مسیحیت که منکر تکامل و معتقد به خلقت یکباره عالم در چند هزار سال پیش هستند.
24. Imer Lakatos
25. I. Lakatos. 1976. Understanding Toulmin, Minerva 14:128.
26. Albert Einstein
27. Niels Bohr
28. Max Von Laue
29. Lise Meitner
30. Hans Bethe
31. O. Gingerich, ed. 1975. Discussion with Heisenberg. In The Nature of Scientific Discovery, p.569. Smithsonian Inst. Press.
32. N. Bohr. Unpubl. Sources for history of quantum physics: Interviews with Niels Bohr, 31 October 1962, Interview 1, p.10. On deposit at American Institute of Physics.
33. Ref.12, 7November. 1962. Interview 2, p.1.
34. R. Moore, 1985. Niels Bohr: The Man, His Science, and the World They Changed, p.60. MIT Press.
35. A. P. French and P. J. Kennedy, eds. 1985. Niels Bohr: A Centenary Volume, p.79. Harvard Univ. Press.
36. N. Bohr. 1961. Atomic Physics and Human Knowledge, p.V. New York: Science Editions.
37. Ref. 16, p.2.
38. J. Bronowski. 1956. The educated man in 1984. Science 123:710.
39. L. E. Kay. 1985. Conceptual models and analytical tools: The biology of physicist Max Delbruk. J. Hist. Biol. 18:207.
40. Ref.14, p.406-07.
41. J. Wheeler. 1963. No fugitive and cloistered virtue. Phys. Today 16:30.
42. Ref. 16, p.30.
43. N. Bohr. 1985. The ideal of an open world. Impact of Science on Society 35:30. Reprint of letter of 9 June 1950.
44. R. Oppenheimer. 1963. Niels Bohr and his times. The George B. Pegram Lectureship, Brookhaven. Oppenheimer Collection, Box 267, Library of Congress.