اگر به خاورمیانه و خاور نزدیک در اواخر دوران باستان و اوایل طلوع اسلام (یعنى حدود 570 میلادى) از منظر تحول فلسفى و تاریخ اندیشه ها بنگریم، آن را چونان ملغمه اى خواهیم یافت که مکتبهاى گوناگون از قبیل مکتب فیثاغورس، مذهب گنوسى، مکتب افلاطون، مکتب ارسطو و مکتب نو افلاطونى در آن در تکاپو و جوشش بوده اند. تاریخ فلسفه در خاورمیانه از قرن هفتم میلادى به این سو، تاریخ همان ملغمه مکاتب گوناگون به علاوه مؤلفه حیاتى دیگرى به نام دین اسلام است. اسلام نیز از حیث ماهیت و اندیشه خود یکپارچه نیست، بلکه ابعاد گوناگونى دارد. با این حال، درست در همین ابتداى بحث باید تأکید کرد که روایت خاورمیانه اى در باب اندیشه ارسطو و نیز در باب اندیشمندان دیگر غالباً از بیخ و بن با اصل آن تفاوت دارد.1 پیترز در این باب خاطرنشان مى کند: گفتن این که ارسطو و فلسفه ارسطویى دو چیز متفاوت از یکدیگرند، به معناى بیان یک امر بدیهى است. و با این همه، استلزامات این حقیقت آشکار در تاریخ فلسفه چنان گسترده است که با اشاره اى اجمالى از آنها گذشتن همانا تحریف اساس فلسفه اسلامى است.2
1. See I. R. Netton، Muslim Neoplatonists: An Introduction to the Thought of the Brethren of Purity (Ikhwan al-safaص) (London: Allen & Unwin، 1982)، p.19. 2. F. E. Peters، Aristotle and the Arabs: The Aristotelian Tradition in Islam (New York: New York University Press/ London: University of London Press، 1968)، p.3. 3. ibid.، p.8. 4. See Netton، Muslim Neoplatonists، p.19. 5. I. R. Netton، Allah Transcendent: Studies in the Structure and Semiotics of Islamic Philosophy، Theology and Cosmology (London: Routledge، 1989)، p.x and passim.
6 . ناحیه هاى هلالى شکل از عیلام، آشور، شام تا ساحل مدیترانه و از آنجا تا فلسطین، که مهد تمدن خاور نزدیک را در بر مى گیرد.
7. ibid.، p.7. 8. Evelyn Waugh 9. Sword of Honour (London: Chapman & Hall، 1965)، p.395. 10. Netton، Allah Transcendent، pp. 7-8. 11. Ammonius Saccas 12. John philoponus 13. Contra Aristotelem 14. Simplicius 15. See his In Aristotelis de Caelo Commentaria، ed. I. L. Heiberg، Commentaria in Aristotelem Graeca، vol. VII (Berlin: Reimer، 1984); see also Netton، Allah Transcendent، pp. 65-6، 94n. 197. See also a reconstruction of Philoponusص text in C. Wildberg (trans.)، Philoponus; Against Aristotle، on the Eternity of the World (London: Duckworth، 1987). 16. Netton، Allah Transcendent، p.66. 17. See ibid.، pp.66-9. 18. Porphyry 19. Peters، Aristotle and the Arabs، p.9; see also Netton، Allah Transcendent، p.8. 20. See Plotinus، Enneads، trans. A. H. Armstrong، The Loeb Classical Library (7 vols، London; Heinemann/ Cambridge، Mass: Harvard University Press، 1966-). (This contains the Greek text with facing English translation.) 21. Iamblichus 22. Proclus Diaelochus 23. See Netton، Muslim Neoplatonists، p.36; Netton، Allah Transcendent، pp.10-11. 24. Eisagoge 25. Liber de Causis 26. Theology of Aristotle (Theologia Aristotelis) 27. See Netton، Allah Transcendent، pp.9-13. 28. Theologia Aristotelis 29. See Majid Fakhry، A History of Islamic Philosohy، 2nd edn (London: Longman/ New York Columbia University Press، 1983)، p.19; Netton، Allah Transcendent، pp.13، 59. 30. For a more elaborate survey of the significance of Alexandria، see Netton، Allah Transcendent، pp. 7-13. For the late Alexandrian Syllabus، and especially the importance of Porphyry، see Dimitri Gutas،Paul the Persian on the classification of the parts of Aristotles philosophy: a milestone between Alexandria and Baghdadص، Der Islam 60 (2) (1983). See also Dimitri Gutas، The starting point of philosophical studies in Alexandrian and Arabic Aristotelianismص، in William W. Fortenbaugh (ed.)، Theophrastus of Eresus: On his Life and Work، Rutgers University Studies in Classical Humanities 2 (New Brunswick/ Oxford: Transaction Books، 1985). 31. Aydin Sayili، Gondeshapur، in Encyclopaedia of Islam، new edition، vol.II (Leiden: E. J. Brill/ London: Luzac، 1965)، p. 1120; see also Netton، Allah Transcendent، p.14. 32. Netton، Allah Transcendent، p.14. 33 . شهرى در جنوب ترکیه. 34. Damascius 35. ibid.، pp.14-15. 36. Peters، Aristotle and the Arabs، pp.58-9. 37. ibid.، p.59.
38. نویسنده در صدد شرح و اثبات این گفتار خود برنمى آید; بنابراین ادعایى است بى اساس. وى مقصود خود را از این اصول نیز روشن نمى کند. پیداست که سنت فلسفى در اسلام پاره اى از اصول فلسفى یونانى را هرجا که با عقل و وحى منافات نداشته، پذیرفته و خود، اصول و مسائل جدیدى را مطرح کرده و بدان افزوده است ـ م.
39. ibid. 40. See B. Carra de Vaux، Al-Sabia، in H. A. R. Gibb and J. H. Kramers (eds)، Shorter Encyclopaedia of Islam (Leiden: E. J. Brill/ London: Luzac، 1961)، pp. 477-8; see also Netton، Allah Transcendent، pp. 15-16. 41. See al-Shahrastani، Al-Milal wal-Nihal، part3، pp.88ff.، part4، pp.3-25، in Al-Fisal fil-Milal wa l-Ahwa wa l-Nihal Lil-Imam Ibn Hazmwa maahu Al-Milal wal-Nihal Lil-Shahrastani، vol.I: parts 1-3، vol.II: parts 4-5 (Cairo: Matbaa Muhammad Ali Sabih، 1964). The Sabaeanss were by no means monolithic: however، Shahrastani probably understood Sabianism mainly in terms of its neo-Platonic variety (Brue B. Lawrence، Shahrastani on the Indian Religions، Religion & Society 4 (The Hague/ Paris: Mouton، 1976)، p.63). 42. See Netton، Allah Transcendent، p.16. 43. See ibid. 44. George N. Atiyeh، Al-Kindi: The Philosopher of the Arabs (Rawalpindi: Islamic Research Institute، 1966)، p.5. 45. ibid.، p.6 46. Atiyeh 47. ibid. 48. ibid.، p.14، n.3; see also Netton، Allah Transcendent، p.45. 49. These events have been described in many places. See، for example، D. Sourdel، The Abbasid caliphate، in P. M. Holt، Ann K. S. Lambton and Bernard Lewis، The Cambridge History of Islam (Cambridge: Cambridge University Press، 1970)، vol.I، pp.123-4; Hugh Kennedy، The Prophet and the Age of the Caliphates، A History of the Near East، vol.I (London/ New York: Longman، 1986)، pp.163-4. 50. See Sourdel، op.cit.، p.126; Kennedy، op.cit.، p.169. 51. On First Philosophy 52. Atiyeh، op.cit.، pp.6-7; Alfred L. Ivry، Al-Kindis Metaphysics: A Translation of Yaqub ibn Ishaq al-Kindis Treatise On First Philosophy (fi al-Falsafah al-Ula)، Studies in Islamic Philosophy ans Science (Albany، N. Y.: State University of New York Press، 1974)، pp.3، 22، 55; al-Kindi Rasail al-Kindi al-Falsafiyya (henceforth abbreviated to Rasail)، ed. M. A. H. Abu Rida (2 vols، Cairo: Dar al-Fikr al-Arabi، 1950-3)، vol.I، p.97. 53. ancien rgime 54. See Netton، Allah Transcendent، pp.46، 55. 55. See Ibn Abi Usaybia، Kitab Uyun al-Anba fi Tabaqat al-Atibba (Beirut: Dar Maktabat al-Hayat، 1965)، pp.286-7; Atiyeh، op.cit.، pp.7-8; Ivry، op.cit.، p.3; Netton، Allah Transcendent، p.46. 56. Atiyeh، op.cit.، p.8. 57. Ivry 58. Ivry، op.cit.، p.5; see also Netton، Allah Transcendent، p.46. 59. See H. Laoust، Ahmad B. Hanbal، in Encyclopaedia of Islam، new edition، vol.I (Leiden: E. J. Brill/ London: Luzac، 1960). pp.272-7. 60. See Netton، Allah Transcendent، pp.47-51. 61. ibid.، p.46. 62. ibid.، pp.47-8. 63. Rasail، vol.I، p.207; Netton، Allah Transcendent، p.48. 64. Rasail، vol.I، pp.373-4; Netton، Allah Transcendent، p.50. 65. Atiyeh، op.cit.، p.51. 66. See Rasaصil، vol.I، pp.101، 126، 144، 150، 154. 67. See Netton، Allah Transcendent، pp.52-3. 68. ibid.، p.55. 69. Fakhry، op.cit.، pp.89-90. 70. Netton، Allah Transcendent، p.83. 71. ibid.، pp.58-9. 72. Unmoved 73. Rasail، vol.I، p.156. 74. ibid.، vol.I، p.160 (my translation); for another translation see Ivry، op.cit.، p.112. See also Netton، Allah Transcendent، pp.59-60. 75. Netton، Allah Transcendent، p.60. 76. ibid.، pp.63-5. 77. Richard Walzer، New studies on Al-Kindi، in Richard Walzer، Greek into Arabic: Essays on Islamic Philosophy، Oriental Studies 1 (Oxford: Bruno Cassirer، 1962)، p.176.