تعبیر تجربه ذِن

فلسفه آیین بوداى ذِن همان فلسفه مَهایانه آیین بودا است; زیرا چیزى بیش از توسعه آن نیست. اما این توسعه در میان مردمى رخ داد که روان شناسى یا جان شان تا حد زیادى متفاوت از جان هندى بود، که آیین بودا را نتیجه داد. آیین بودا، پس از ناگارجوُنه و وَسوُبندوُ و پیروان بلافصل آنها، دیگر نتوانست به رشد سالمش در خاک اصلى اش ادامه دهد; اگر بنا بود که مهم ترین جنبه اى را توسعه بخشد که تاکنون پاک از آن غافل مانده بودند ـ و هم به سبب این غفلت نیروى زیستش سخت به سستى گراییده بود ـ پس مى بایست در خاک دیگرى نشانده شود. مهم ترین جنبه آیین بوداى مهایانه که در اقلیم روانى چین شکفت، چَن (ذِن) بود. چین هرچند که در کامل کردن نظام هوُاـ یِن (کِه گون، یا اَوَتَمْسَکه) یا تیئَن ـ دایى (تِن دایى)ِ اندیشه مهایانه شکست خورد، اما چَن را پدید آورد. این کار واقعاً مددى یکه بود از نبوغ چینى به تاریخِ عمومى فرهنگ روانى; اما این ژاپنى ها بودند که روح حقیقى ذِن را باریک بینانه زنده نگاه داشتند و فن آن را کامل کردند.