در حال حاضر در باب معقولیت علمى، که مسئله محورى فلسفه علم است ـ البته اگر با کل فلسفه علم یکى دانسته نشود ـ دو موضع افراطى، در کنار مواضع بسیار نادر میان آنها، وجود دارد. تلقى استاندارد از معقولیت علمى، چنانکه توسط پوزیتیویسم منطقى، رئالیسم انتقادى و دیدگاههاى مربوط ارائه مى شود، مدعى است که معقولیت علمى با گذشت زمان تغییر نمى کند و این در هر علم اصیلى1، در تمام دوره هاى مختلف پیشرفتش، نهفته است. از این رو هدف منطقیون استقرایى و روش شناسان تجویزگر این است که تا آنجا که ممکن است کاملاً به آن معقولیت تغییر ناپذیر علم صراحت ببخشند. در طرف دیگر، انقلابیان دهه شصت که پولانى، کوهن، فایرابند و تعدادى دیگر نماینده آنان هستند، اظهار مى کنند که موازین معقولیت با تغییر باورهاى علمى تغییر مى یابد و فرامیزان2 یا فراروشى که مصون از تغییرات علمى اصلاح باشد در بر دارنده پیوستگى در درون علم بوده، علم اصیل را از غیر علم و شبه علم متمایز سازد، وجود ندارد. و تلقیهاى بدعت گزارانه آنها از سوى بسیارى از سنتیهاى این اردو مُهر نامعقول گرایى خورده است. از یک لحاظ، معقولیت صورتمندى که از آنِ تلقى استاندارد است، به طور قابل توجهى در مقابل معقولیت غیر صورى قرار مى گیرد که از آنِ تلقى بدعت گزارانه است. از لحاظى دیگر، یگانه انگاریِ روش شناختیِ تلقى استاندارد به شدت با کثرت گراییِ روش شناختیِ تلقى دوم در تقابل است. من در این مقاله مى خواهم بحثم را بر روى تلقى نخست متمرکز سازم; گو این که اشاره مختصرى هم به تلقى دوم خواهم داشت. بخش دوم به توصیف تلقى استانداردِ معقولیت علمى اختصاص خواهد یافت. در بخش سوم از تلقى بدعت گزارانه کوهن در مقابل اتهام نامعقول گرایى دفاع خواهد شد و در بخش چهارم، از انواع دیگرِ معقولیت غیر صورى به طور مختصر، بحث خواهد شد.
HEMPEL، C. G. [1965]: Aspects of Scientific Explanation and Other Essays in the Philosophy of Science. HEMPEL، C. G. [1981]: شTurns in the Evolution of Problem of Inductionص، Synthese، 46، p.402. KUHN، T. [1970]: شReflections on My Criticsص، in I. Lakatos and A. Musgrave (eds.)، Criticism and the Growth of Knowledge. KUHN، T. [1972]: The Structure of Scientific Revolutions، 2nd ed. LAKATOS، I. and MUSGRAVE، A. (eds.) [1970]: Criticism and the Growth of Knowledge. McMULLIN، E. [1976]" شThe Fertility of Theory and the Unit of Appraisal in Scienceص، in R.S. Cohen et al. (eds.)، Essay in Memory of Imre Lakatos. POPPER، K. [1972]: Objective Knowledge. PUTNAM، H. [1981]: شThe Impact of Science on Modern Conceptions of Rationalityص، Synthese، 46، p.375. SCHEFFLER، I. [1976]: Science and Subjectivity. SHAPERE، D. [1974]: شDiscovery، Rationality and Progress in Science: A Perspective in the Philosophy of Scienceص، in K. Schaffer and R. Cohen (eds.)، PSA 1972. WARTOFSKY، MARX W. [1980]: شScientific Judgement: Creativity and Discovery in Scientific Thoughtص، in T. Nickles (ed.)، Scientific Discovery: Case Studies. ZAHAR، E. [1982]: شFeyerabend on Observation and Empirical Contentص، British Journal for the Philosophy of Science، 33، p.407.
)