آن چه خداوند را نزدیک و دوست داشتنى مى کند، نوعى الفت و عشق میان انسان با او پدید مى آورد و زمینه را براى پرستش و راز و نیاز آماده مى سازد نه صفات مابعدالطبیعى خداوند، بلکه صفات اخلاقى اوست و از جمله مهم ترین این صفات عدالت است. این است که تقریباً در همه ادیانى که به خدایى متشخص اعتقاد دارند، یکى از صفات خداوند عدالت اوست. قرآن در موارد مختلف خداوند را قائم به قسط مى داند،1 در روایات نیز فراوان از عدل خداوند و این که وى به بندگان ظلم نمى کند، سخن رفته است: و قامَ بِالقِسطِ فى خَلقِه و عَدَل عَلیهم فى حُکمِه،2 و عَدَل فى کلِ ما قَضى3. در کتاب مقدّس نیز چه در عهد عتیق و چه در عهد جدید از عدالت خداوند سخن بسیار به میان آمده است.4 اشعیاى نبى یهوه را موطن عدالت مى نامد،5 هم چنین داورى هاى او از روى عدل و انصاف دانسته شده است.6 بنابراین، مسلمانان، یهودیان و مسیحیان، همه بر عدالت خداوند متفقند. اما در باب معناى عدالت وسازوارى آن با سایر صفات خداوند و هم خوانى آن با برخى از آموزه هاى دینى، مثل خلود گناهکاران در جهنم وبرخى از واقعیات زندگى، مثل شرور پرسش هایى مطرح شده و فیلسوفان و متکلمان مدافع دین نیز به دفع این شبهات کوشیده اند: (به این هدف که این آراى غلط را از ذهن افراد بزدایند، آرایى که خداوند را به عنوان شهسوارى خود کامه ارائه مى کند که چون قدرتى مطلقه و مستبدانه را به کار مى گیرد، مناسب نیست تا دوست داشته شود و شایستگى محبوب بودن را ندارد.)7
7. Leibnize، G. W. Theodicy: Essays on the Goodness of God، The Freedom of Man، and the origin of Evil. tr. by E.M. Huggard، Chicago: Open Court، 1985، p.127.
8 . برتراندراسل، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندرى، ج1، نشر پرواز، چاپ ششم، تهران، 1373، ص181. 9 . همان، ص131.
10. "Pownes. Stephen. M. "Constructivism" in: Routledge Encyclopedia of Philosophy Vol.2، p.624.
11 . هابز، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، نشر نى، چاپ اول، تهران 1380، ص171ـ173. 12 . همان، ص174. 13 . همان، ص171.
20 . عبدالکریم شهرستانى، نهایة الاقدام فى علم الکلام، مکتبه الثقافه الدینیه، بى جا، بى تا، ص370 به بعد; ابوالحسن اشعرى، اللمع، ص117. 21 . شهرستانى، ص379.
22. Calvin، p.268. 23. Alston P. Divine Nature and Human Language، London، Cornell University Press، 1989. 24. Craig W. The indispensibility of Thellogical Meta-Ethical Foundations of Morality. in: Paper trails 26June، 2000، p.23. 25. Frame J. "Euthyphro Hume and Biblical God" in IMM magazine، winter spring: third will publication، 1999، p.6. 26. Spinoza، p.222. 27. Leibniz. G. W. Discours on Methaphisics. Chicago، Open Court Publishing Company، 1902، p.231. 28. Zaspel. Fred G. "Four aspect of" www Graceonlinelibrary. org. 29. Ibid. 30. Craig، Ibid، p.23. 31. Zaspel، Ibid. 32. The Fourth Dimention of Religion: www. faithnet. freeserve. com. uk2 Augustin، on Free will. 33. Ibid.
34 . محمدعلى موحد، گیتا، سرود خدایان، شرکت سهامى انتشارات خوارزمى، چاپ دوم، تهران 1374، ص116ـ117; 139ـ142; 163. 35 . محمد پدارا شکوه، اوپانیشادها، با مقدمه و حواشى دکتر تاراچند، دکتر جلالى نائینى، ج1، چاپ سوم، انتشارات علمى، 1368، ص298.
36. impersonal 37. personal 38. Rowe، Ibid، p.853.
41. Paaul Young Maestey، "The Church of Chirist"، www. Preciousseed org/articled/ Vol56 n3 pyoung. htm. 42. Is Godصs Power Limited? www. hathoranet. com/ is god% power limited. htm.
43 . مؤمن(40) آیه 7.
44. Criminal Law model 45. private law modle 46. Murphy. Geffrie، "Forgivness and Mercy". in: Routledge Encyclopedia of Philosiphy، Vol.3، p.700. 47. Ibid. 48. Rowe، Ibid، p.85.
49 . مفید، اوائل المقالات فى المذاهب المختارات، ویرایش عباسقلى، ش، واعظ، چاپ دوم، بکریز، چرفدابى، 1371، ص93.
50. Hopkins. Jasper، "Anselm of Canterbury"، in: Routledge Encyclopedia of Philosiphy، Vol.1، p.290.
51 . اسپینوزا، اخلاق، ترجمه محسن جهانگیرى، مرکز نشر دانشگاهى، چاپ اول، تهران 1364، ص49.
65 . مایکل پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینى، انتشارات طرح نو، تهران 1367، ص208; جان هیک، فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، انتشارات بین المللى الهدى، چاپ اول، تهران 1372، ص106ـ112. 66 . صدرالمتألهین، اسفار، ج2، انتشارات مصطفوى، بى جا، بى تا، ص347ـ356; طباطبائى، المیزان، ج1، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، 1372، ص321ـ322; مطهرى، شرح منظومه، ص100ـ 101; طباطبائى، المیزان، ص310ـ313; حلى، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن زاده آملى، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ پنجم، 1415، ص30; ابن سینا، الاشارات والتنبیهات، جزء سوم، دفتر نشر کتاب، چاپ دوم، 1403، ص21.
67. Augustine، "The Free will Defense"، www. faithnet. freeserve. com. 68. Hick. John، "Evil"، Encyclopedia of Philosiphy، Chif Editor Paul Edwards، Vol.3، p.123. 69. Leibniz، Ibid، p.128. 70. Kant، Immnuel، Religion and Ratioonal Theology، tran. by: Allen W. Wood and George di Giovanni، Cambridge: CambridgeUniversity Press، 1996، p.29.
71 . مطهرى، توحید، ص303.
72. Kant، Ibid، p.28.
73 . ابن سینا، همان، ص319.
74. Hume، Ibid، p. 75. Kant، Ibid، p.27. 76. Kant، Ibid، p.28. 77. Hume، Ibid، p. 78. Malberanch، Nicolas، Dialogues on Metaphisics and Religion، IX، ed. Nicholas Jolley. tr. by: David Scott، Cambridge: Cambridge University Press، 1997، p.162-163. 79. Petize، Doug، Pastor، "Accepting Godصs Justice"، www. barabooweg. org/sermons/2000/Justice. 80. Kant، Ibid، p.29. 81. Leibniz، Ibid، p.125-126.
90 . حسن حسن زاده آملى، التعلیقات على الکشف المراد، در: کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن زاده آملى، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ پنجم، قم 1415ق، ص629. 91 . طباطبائى، همان، ص92. 92 . زلزال(99) آیه 8.
93. Leibniz، Ibid، p.134-135. 94. Frost. S. E. Basic Teachings of Great Philosophers، Anchor Books، 1989. "Godصs Justice" www.2pi. info/bible/plan/ Godصs Justice. 95. Hume، Ibid، p.159. 96. Ibid، p.162.
97 . عبدالرزاق لاهیجى، سرمایه ایمان، تصحیح صادق لاریجانى، انتشارات الزهرا، قم 1362، ص63; علامه حلى، ص377ـ 378. 98 . مفید، اوائل المقالات فى المذاهب المختارات، ص211. 99 . علامه حلى، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، ص305. 100 . همو، نهج الحق و کشف الصدق، در: محمدحسن المظفر، دلایل الصدق، ج1، دارالعلم للطباعه، نجف 1301، ص388. 101 . طباطبایى، همان، ص172 و309. 102 . همان، ص309.