تأملى در بحث خودگرایى و دگرگرایى

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

چکیده

یکى از پرسش هاى مهمى که فرا روى آدمى, به عنوان موجودى مدرک و مختار, قرار مى گیرد, مربوط به هدف کارها و رفتارهایش مى باشد. انگیزه و هدف نهایى کارها و رفتارهاى ما چیست؟ آیا هدف غایى افعال آدمى تأمین نفع شخصى, رفاه یا خوشبختى خود فرد است یا آن که کارها و رفتارهایى وجود دارد که انگیزه غایى فرد از انجام آن ها نه تأمین نفع شخصى و یا رفاه و خوشبختى خود, بلکه تأمین خیر, رفاه یا خوشبختى دیگران است؟ در پاسخ به این پرسش دو رویکرد کلى در میان فیلسوفان اخلاق وجود دارد: 1. خودگرایى; 2. دگرگرایى. گزینش یکى از این دو رویکرد, به تعبیر هنرى سیجویک یکى از مسائل اصلى فلسفه اخلاق است. در این مقاله به بررسى اجمالى این مسئله خواهیم پرداخت.
مسئله خودگرایى و دگرگرایى را از دو زاویه بررسى کرده اند: 1. بعد روان شناختى, که توصیفى بوده و به توضیح و توصیف ساختار روانى انسان ها در انجام کارها و رفتارهاى گوناگون شان مى پردازد و آن چه را که مردم, در واقع, بر آن هستند تبیین مى کند, بدون آن که توصیه اى درباره چگونگى رفتار انسان ها یا حکم و قضاوتى نسبت به درست یا نادرست بودن آن ها داشته باشد 2. بعد اخلاقى, که توصیه اى بوده و با ارائه توصیه هایى براى مردم مشخص مى کند که مردم چگونه باید رفتار کنند. از آن جا که یکى از دلایل عمده معتقدان به خودگرایى اخلاقى (ethical egoism) اعتقاد به خودگرایى روان شناختى (psychological egoism) است, در این مقاله نخست به بحث خودگرایى روان شناختى و بررسى استدلال هایى در اثبات این نظریه پرداخته و آن گاه نظریه خودگرایى اخلاقى را پى خواهیم گرفت.

عنوان مقاله [English]

تأملى در بحث خودگرایى و دگرگرایى

نویسنده [English]

  • Mansour Nasiri
چکیده [English]

یکى از پرسش هاى مهمى که فرا روى آدمى, به عنوان موجودى مدرک و مختار, قرار مى گیرد, مربوط به هدف کارها و رفتارهایش مى باشد. انگیزه و هدف نهایى کارها و رفتارهاى ما چیست؟ آیا هدف غایى افعال آدمى تأمین نفع شخصى, رفاه یا خوشبختى خود فرد است یا آن که کارها و رفتارهایى وجود دارد که انگیزه غایى فرد از انجام آن ها نه تأمین نفع شخصى و یا رفاه و خوشبختى خود, بلکه تأمین خیر, رفاه یا خوشبختى دیگران است؟ در پاسخ به این پرسش دو رویکرد کلى در میان فیلسوفان اخلاق وجود دارد: 1. خودگرایى; 2. دگرگرایى. گزینش یکى از این دو رویکرد, به تعبیر هنرى سیجویک یکى از مسائل اصلى فلسفه اخلاق است. در این مقاله به بررسى اجمالى این مسئله خواهیم پرداخت.
مسئله خودگرایى و دگرگرایى را از دو زاویه بررسى کرده اند: 1. بعد روان شناختى, که توصیفى بوده و به توضیح و توصیف ساختار روانى انسان ها در انجام کارها و رفتارهاى گوناگون شان مى پردازد و آن چه را که مردم, در واقع, بر آن هستند تبیین مى کند, بدون آن که توصیه اى درباره چگونگى رفتار انسان ها یا حکم و قضاوتى نسبت به درست یا نادرست بودن آن ها داشته باشد 2. بعد اخلاقى, که توصیه اى بوده و با ارائه توصیه هایى براى مردم مشخص مى کند که مردم چگونه باید رفتار کنند. از آن جا که یکى از دلایل عمده معتقدان به خودگرایى اخلاقى (ethical egoism) اعتقاد به خودگرایى روان شناختى (psychological egoism) است, در این مقاله نخست به بحث خودگرایى روان شناختى و بررسى استدلال هایى در اثبات این نظریه پرداخته و آن گاه نظریه خودگرایى اخلاقى را پى خواهیم گرفت.

پى نوشت ها:
1. Sober Elliott, زPsychological Egoismس in: The Black Well Guide to Ethical Theory, ed. Hugh Laflletle, (Blackwell Publishers, 2000), p.129. and Bowie Robert A., Ethical Studies, (Nelson Thornes, 2001), p.152.
2. Feinberg, Joel, زPsychological Egoismس in: Ethical Theory, Classical and Contemporary Readings, ed. Louis P. Pojman, (U.S.A Wads Worth Publishing company), p.62.
3. Feinberg, p.62.
4. Sober, p.129.
5. Ibid.
6. Palmer, Michael, Moral Problems, (Cambridge: The Lutterworth Press, 1995), p.37 and Slote, Michael, زMoral Psychologyس in: Routhedge Encyclopedia of philosophy, Vol.6, p.531.
7. See Feinberg, p.63.
8. Feinberg, p.63 (From: Austin Duncan-jones, Butlerصs Moral Philosophy, (London: Penguin Books, 1953), p.96).
خود دانکن جونز این استدلال را مردود دانسته است.
9. Feinberg, p.63.
10. Ibid.
11. Sober, p.123.
12. see Feinberg, pp. 64-67.
13. این سخن نادرست است. رسیدن به خواسته, از این حیث که رسیدن به خواسته است, لذت بخش است, ولى مى تواند از حیث دیگرى, مثلاً این که با نقض قواعد اخلاقى حاصل آمده است, پشیمانى آور باشد. از همین رو, خود فاینبرگ در جمله بعد به طور ضمنى این نکته را تأیید مى کند.
14. Ibid, p.65.
15. see Sober, p.134 (From: Butler, J.: Fiftenn Sermons upon Human Nature (1726); Reprintedin L. A. Selby-Bigge (ed.), British Moralists: Being Selections From Writers Principally of the Eighteenth Century, Vol.1 (NewYork: Dover Books, 1956) p.227.
16. Feinberg, p.6.
17. Ibid., p.67.
18. Bowie, p.157.
19. Sober, p.123.
20. Kalin, Jess, زIn Defense of Egoismس in: Ethical Theory, Classical and Contemporary Readings, ed. Louis P. Pojman, p.78.
21. Palmer, p.34.
22. Slote, p.246.
23. Palmer, p.34.
24. سودگرایى داراى سه قرائت یا سه صورت است: 1. نظریه اى که به فراهم ساختن بیش ترین غلبه خیر بر شرّ براى فاعل توصیه مى کند. 2. نظریه اى که به فراهم ساختن بیش ترین غلبه خیر بر شر براى گروهى از انسان ها توصیه مى کند. 3. نظریه اى که به فراهم ساختن بیش ترین غلبه خیر بر شر براى همه انسان ها توصیه مى کند. سودگرایى فقط بنا به دو قرائت یا دو صورت سوم دگرگرایانه خواهد بود.
25. فرانکنا, ویلیام کِى, فلسفه اخلاق, ترجمه هادى صادقى, قم, مؤسسه فرهنگى طه, 1376, ص 53 .
26. همان.
27. Palmer, p.34.
28. Ibid, p.35.
29. A Dictionary of Ethics, translated from the Russian, (Moscow: Progress Publishers), p.11.
30. Laurence, Thomas زMoral Psychologyس in: Encyclopedia of Ethics, eds. Beker lawrence & Charlotle B. (London & NewYork, 2001), Vol.2, p.1149.
31. Palmer, p.40.
32. Mackinnon, Barbara, Ethics, Theory and Contemporary Issues, (United States: Wadsworth, 1998), p.24.
33. ر.ک: هاسپرس, جان, درآمدى به تحلیل فلسفى, ترجمه موسى اکرمى, تهران, طرح نو, ج1, 1379, ص612.
34. Lawrence, Blum زAltruismس in: Encyclopedia of Ethics, eds. Beker, Vol.1, p.36.
35. Mackinnon, p.24.
36. بشیریه, حسین, تاریخ اندیشه هاى سیاسى در قرن بیستم, لیبرالیسم و محافظه کارى2, ص33.
37. Mackinnon, p.24.
38. Blum, p.39.
39. Palmer, p.41.
. 40. see Ibid, p.41-42
41. Bowie, p.156.
42. Ibid, p.158.
43. Sober, pp. 141-147.