روش شناسی روایات معصومان (ع) درتبیین واژه ها و مفاهیم آیات پزشکی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ سطح 4، تفسیر تطبیقی، مرکز تخصصی علوم اسلامی کوثرتهران، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه علوم قرآن وحدیث، دانشکده علوم قرآنی، دانشگاه علوم قرآن و معارف اسلامی تهران، تهران، ایران.

3 استاد، گروه علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

شناخت روش معصومان(علیهم السّلام) در تفسیر آیات پزشکی، و چگونگی پیمودن مسیر تفسیر پزشکی در فرایند فهم آیات قرآن و رسیدن به مقصود خداوند با تبیین علمی آنان می‌تواند کارآمدترین روش در استنطاق از قرآن در این‌گونه آیات باشد. آن بزرگواران ضمن توجه به آیات دیگر قرآن و استدلال عقلی خود، به تبیین قرآن پرداخته‌اند و به آیات آفاقی و انفسی آن، مانند آغاز آفرینش انسان، نیاز انسان به اکسیژن، زمان حیات‌یافتن جنین، مدت قرارگرفتن در رحم، هویت شخصی، تاریکی‌های جنین در رحم، هوا و اکسیژن و شیرِخالص از خون، اشاراتی داشتند. آنچه نگارنده در این مقاله، به آن پرداخته است، شناخت روش معصومان(علیهم السّلام) در تبیین و توضیح واژگان آیات پزشکی است و با روش تحلیل محتوایی و گردآوری کتابخانه‌ای، روایات علمی را واکاوی کرده و به این نتیجه رسیده است که آنان در تبیین لغوی واژگان قرآنی، تنها به یک روش بسنده نکرده‌؛ بلکه روش‌های مختلفی را به کار برده‌اند؛ پاره‌ای از توضیحات دربارۀ مقولهٔ معناشناسی، بعضی از سنخ تبیین لغوی، مواردی با تبیین تمثیلی و بیان تصویری و استفاده از واژهٔ متضاد و روش‌های دیگر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Method of the Infallibles in Explaining Terms and Concepts ‎in the Quran's Medical Verses

نویسندگان [English]

  • Hengame Arasp 1
  • Ali Qazanfari 2
  • Majid Maaref 3
1 Level-Four Graduate, Comparative Exegesis of the Quran, Kosar Islamic Science Education Center, Tehran, Iran
2 Associate professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Quranic Sciences, University of Qur'anic Sciences and Studies, Tehran, Iran.
3 Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran. Email: maaref@ut.ac.ir
چکیده [English]

Understanding the method of the Infallibles in interpreting medical verses, as well as the approach they took in the interpretative process to comprehend Quranic verses and reach divine intent through their scientific explanations, can serve as an effective method for deriving meaning from such verses in the Quran. The Infallibles, while considering other Quranic verses and using their own rational arguments, provided interpretations that reference verses on cosmic and introspective phenomena, such as the beginning of human creation, human need for oxygen, the point at which the fetus becomes alive, the period spent in the womb, personal identity, the darkness of the womb, air and oxygen, and the concept of pure milk being separated from blood. This article explores the method of the Infallibles in explaining and clarifying the terms within medical verses. Through content analysis and library-based research, the study reveals that they did not limit themselves to a single method in explaining the linguistic aspects of Quranic terms; instead, they employed various approaches. These include explanations concerning semantics, linguistic interpretation, analogical and visual representation, the use of antonyms, and other methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scientific Verses of the Quran
  • Scientific Hadiths by the Infallibles
  • ‎Methodology of Terms
  • Medical Sciences.‎

مراجع

* قرآن کریم
** نهج‌البلاغه (مترجم: فیض‌الاسلام علی‌نقی)
ابن‌بابویه، محمدعلی. (1403ق). معانی‌الاخبار (محقق: علی‌اکبر غفاری، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
ابن‌جزی کلبی، محمدبن‌احمد. (1416ق). التسهیل لعلوم التنزیل (ج2، چاپ اول). بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم.
ابن‌عباد، صاحب؛ ابن‌عباد، اسماعیل. (1414ق). المحیط فی اللغة (محقق: محمد بن ‌حسن آل‌یاسین، ج8، چاپ اول). بیروت: عالم‌الکتاب.
ابن‌فارس، احمد بن ‌فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغة (محقق: هارون عبدالسلام محمد، ج4، چاپ اول). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، ابوالفضل. (2010م). لسان‌العرب (ج5). بیروت: ناشر دارصادر.
ابن‌منظور، ابوالفضل؛ جمال‌الدین، محمد بن ‌مکرم. (1414ق). لسان‌العرب (ج2، چاپ سوم). بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن ‌علی. (1408ق). روض الجنان، فی تفسیر القرآن (محقق: محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، ج14و 16). مشهد: بنیادپژوهش‌های اسلامی استان قدس رضوی.
اخلاقی، فریده. (1379). گزارش یک مورد نادر حاملگی خارج از رحم. ماهنامه زنان مامایی و نازایی ایران، 2(4)، صص 52‑54.
الأزهری، محمد بن ‌احمد. (1421ق). تهذیب‌اللغة (ج12، چاپ اول). ‌بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الازهری‌البصری، ابوبکرمحمد بن ‌حسن (ابن‌درید). (1987م). جمهرة اللغة (ج2، چاپ اول). بیروت: دارالعلم للملایین.
اسکندرانى، محمد‌ بن احمد. (2010م). کشف الأسرار النورانیة القرآنیة (ج1، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
اطهاری، شمس‌الدین؛ تقوی ملایی، مهدی و نیک‌آئین، دنیا. (1395). تبلور علم در قرآن (چاپ اول). تهران: آوای نور.
افرام بستانی، فؤاد. (1382). معجم‌الوسیط (مترجم: بندر ریگی، چاپ چهارم). قم: انتشارات اسلامی.
انیس، ابراهیم؛ محمدخلف، احمد و عطیه، صوالحی. (1392). فرهنگ المعجم الوسیط (مترجم: محمد بندرریگی، ج2، چاپ چهارم). تهران: انتشارات اسلامی.
آقامحمدشیرازی، زهرا. (1387). جنین‌شناسی. ماهنامه بشارت، شماره 67، ص 50.
بحرانی، سیدهاشم‌بن‌سلیمان. (1415ق). البرهان فی تفسیرالقرآن (ج1، 2، 3، 4 و 5، محقق: بنیاد بعثت واحد تحقیقات اسلامی، چاپ اول). قم: مؤسسه البعثة.
بخاری قنّوجی، أبوالطیب‌محمدصدیق‌خان‌ بن ‌حسن ‌بن‌ علی ‌بن لطف‌الله الحسینی. (1423ق). أبجد العلوم (چاپ اول). بی‌جا: دار ابن‌حزم.
برازش، علیرضا. (1394). تفسیراهل بیت (ج1، 4، 7، 9، 10 و 13، چاپ اول). تهران: انتشارات امیرکبیر.
برقی، احمد بن ‌محمد بن‌ خالد. (1371ق). المحاسن برقی (ج2، چاپ دوم). قم: دارالکتب الاسلامی.
بیضاوی، عبدالله ‌بن ‌عمر. (1418ق). نوارالتنزیل واسرارالتأویل (تفسیر بیضاوی) (ج2، چاپ اول). ‌بیروت: احیاء التراث العربی.
بیضون، لبیب. (2005م). الاعجاز العلمی عند الامام علی(علیه السّلام) (چاپ اول). بیروت: موسسة العلمی للمطبوعات.
پاشایی، فرزانه. (1401). آناتومی رحم، چگونگی عملکرد. بازیابی‌شده در 22 تیر 1401، از MedicineNet، darmankade.com.
پژمان‌منش، منصوره. (1403). متخصص زنان، خطرات زایمان زودرس. سایت مقالات.
تیم پزشکی، درمانکده. (1399). تأخیر زایمان، اگر نوزاد سرموعد به دنیا نیاید چه باید کرد؟. بازیابی‌شده در 20 شهریور 1403، ازMayoclinic، darmankade.com.
جوهری، اسماعیل ‌بن ‌حماد. (1410ق). الصحاح اللغة (ج2 و 4) ‌بیروت: دار العلم للملایین.
حرعاملی، محمد بن ‌حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (محقق: مؤسسۀ آل‌بیت، ج21 و 25 چاپ اول) قم: مؤسسۀ آل‌بیت.
حمیری، نشوان ‌بن ‌سعید. (1420ق). شمس العلوم و رواء الکلام العرب من الکلوم (محقق: حسین عمری، ج8، چاپ اول). ‌دمشق: دارالفکر.
حویزی، عبدالعلی ‌بن ‌جمعه. (1415ق). نورالثقلین (ج1، 3، 4 و 5). قم: اسماعیلیان.
خوارزمی زمخشری، ابوالقاسم محمود بن ‌عمر بن‌ محمد. (1386). (مقدمةالادب، چاپ اول). تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا (زیرنظر: محمد معین و سیدجعفر شهیدی، ج5، 8 و 10 چاپ دوم). تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ذهبی، محمدحسین. (بی‌تا). التفسیر و المفسرون (ج1). مصر: مکتبة وهبه.
راغب اصفهانی، حسین ‌بن ‌محمد. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن (چاپ اول). بیروت: دارالقلم.
رستم‌نژاد، مهدی. (1388). گونه‌شناسی روایات تفسیری. حسنا، شماره1، صص 16‑35.
رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1385). منطق تفسیر قرآن روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن (ج2). قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
رفیعی، محسن؛ شریفی، معصومه و حافظی، معصومه. (1399). جایگاه روش تفسیر علمی در روایات امام صادق×. فصلنامه قرآن و علم. 14(26)، صص 9-34 
رومی، فهد بن ‌عبدالرحمن ‌بن ‌سلیمان. (1407ق). اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر (ج2، چاپ اول). سعودی: مؤسسه الرساله.
زبیدی، ماجد ناصر. (1428ق). التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل‌البیت (ج5 و 12، چاپ اول). بیروت: دار المحجة البیضاء.
ساروخانی، باقر. (1393). روش‌های تحقیق درعلوم اجتماعی (ج1، چاپ هشتم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سلطان محمدی، فاطمه. (1388). سنخیت زبان قرآن بازبان دانشمندان علوم تجربی. در: مجموعه مقالات بیست و پنجمین دورۀ مسابقات بین المللی قرآن (نشر الکترونیکی. (1395). قم: مؤسسۀ فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
سیدکریمی حسینی، سیدعباس. (1382ق). تفسیر علیین (ج1، چاپ اول). قم: اسوه.
سیوطی، جلال‌الدین. (1404ق). الدرالمنثور فی تفسیر المأثور (ج5 و 6، چاپ اول). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی&.
سیوطی، جلال‌الدین. (1416ق). الإتقان فی علوم القرآن (محقق: سعید المندوب، ج2، چاپ اول). لبنان: دارالفکر.
شناسه 83039 (1399). اثر انگشت و تاریخچۀ علم انگشت‌نگاری. بازیابی‌شده در 23 حمل 1399، از: atlaspaya.com.
صابونی، محمدعلی. (1421ق). صفوة التفاسیر (ج3، چاپ اول). بیروت: دارالفکر.
صعیدی، عبدالفتاح؛ موسی، حسین یوسف. (1410ق). افصاح فی فقه اللغة (ج1، چاپ چهارم). قم: مکتب الاعلام الاسلامی دفترنشر.
ضیایی، سعید. (1403). پرده آمنیوتیک چیست؟. بازیابی‌شده در 13 تیر 1403، از سایت دانش بنیان Sinacell
طباطبایی، محمد حسین.(1374). المیزان (مترجم: محمد باقر موسوی همدانی، ج20، چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، فضل ‌بن ‌حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن (مقدمۀ جواد بلاغی، ج8 و 10، چاپ سوم). تهران: ناصرخسرو.
طبرسی، فضل ‌بن ‌حسن. (بی‌تا). ترجمۀ تفسیر مجمع‌البیان (مترجم: نوری همدانی، ج1). بی‌جا: فراهانی.
طبری، ابوجعفرمحمد بن ‌حریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیرالقرآن (ج29، چاپ اول). بیروت: دارالمعرفة.
طریحی، فخرالدین محمد. (1375). مجمع البحرین ومطلع النیرین (محقق: احمد حسینی اشکوری، ج2). تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب‌الاحکام (محقق: خرسان حسن الموسوی، ج7 و 8، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمد بن ‌حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن (محقق: احمد قصیر عاملی، ج7 و 10 چاپ اول). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
العسکری×، حسن ‌بن ‌علی. (1409ق). التفسیر المنسوب إلی امام الحسن بن العسکری (محقق: مدرسۀ امام مهدی#، چاپ اول). قم: موسسه الامام المهدی×.
علایی، حسین؛ رضایی، محسن‌رضا. (1391). شگفتی‌های اعجازهای پزشکی در قرآن. قرآن و علم، دوره(8)، ص 173
عیاشی، محمدبن‌مسعود. (1380ق). تفسیرالعیاشی (محقق: هاشم رسولی، ج1، چاپ اول). تهران: المطیة العلمیه الاسلامیه.
غضنفری. علی. (1400). اصول، مبانی، مناهج و شیوه‌های تفسیر قرآن کریم (چاپ اول). قم: نویسنده.
فخاری، علی‌رضا. (1392). روش‌شناسی تفسیری امام رضا(علیه السّلام). فصلنامهٔ پژوهشی سراج‌المنیر، 4(11)، ص 26.
فخرالدین الرازی، ابوعبدالله محمد بن ‌عمر. (1420ق). مفاتیح‌الغیب (ج2، 20 و 30، چاپ سوم). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل‌ بن ‌احمد. (1409ق). العین (ج2، 3، 7،5 و 8، چاپ دوم). قم: هجرت.
فیروزآبادی، مجدالدین‌محمد بن ‌یعقوب. (1426ق). قاموس‌المحیط (ج1 و 2). بیروت: موسسة الرسالة.
فیض‌کاشانی، محمدمحسن ‌بن ‌شاه‌مرتضی. (1406ق). وافی (ج23، چاپ اول). اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین(علیه السّلام).
فیومی، احمد بن ‌محمد مقری. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی (ج2، چاپ اول). قم: منشورات دارالرضی.
فیومی، سعید صلاح. (1424ق). الإعجاز العلمی فی القرآن الکریم (فیومی، چاپ اول). مصر: مکتبةالقدسی.
قرشی، سید علی‌اکبر. (1412ق). قاموس قرآن (ج2 و 4، چاپ ششم). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
قمی مشهدی، محمد بن ‌محمدرضا. (1368). کنز الدقائق وبحر الغرائب (ج2 و 14، چاپ اول). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم. (1363). تفسیر القمی (ج1و 2، چاپ سوم). قم: دارالکتاب.
کاشانی، ملافتح الله بن شکرالله. (1300). منهج الصادقین فی الزام المخالفین (ج 23، چاپ اول). تهران: کتابفروشی اسلامیه.
کلینی، محمد بن ‌یعقوب. (1407ق). الکافی (ج6، چاپ چهارم). تهران: طبع الإسلامیة.
گروهی از پزشکان. (1369). راهنمای پزشک خانواده (مترجم: احمد آرام، ج1، چاپ دوم). بی‌جا: بنیاد فرهنگی امام رضا(علیه السّلام).
گوهری، مریم؛ حمیدرضا، بصیری و اکرمی، سیدمحمد. (1395). تشخیص هویت انسان
از منظر قرآن کریم و روایات معصومان(علیهم السّلام) و دانش ژنتیک. فصلنامه فقه پزشکی، 8(26-27)، صص 175-194.
مجلسی، محمدباقر بن‌ محمدتقی. (1403ق). بحارالانوار (ج6، 25، 57، 63 و 90، چاپ دوم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1378). آموزش فلسفه (ج1). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ و نشر بین‌الملل.
مصطفوی، میرزاحسن. (1368). تحقیق فی الکلمات القرآن (ج2، 7 و 8، چاپ اول) تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معارف، مجید؛ اجاقلو، ابوالقاسم. (1385). گونه‌شناسی تبیین واژگان دینی در روایات معصومان(علیهم السّلام). مقالات و بررسی‌ها، 39(79). صص 150‑167.
معین، محمد. (1381). فرهنگ معین (گردآورنده: عزیزالله علیزاده، چاپ چهارم). تهران: ادنا.
مغنیه، محمدجواد. (1424ق). تفسیر الکاشف (ج5، چاپ اول). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مفید، محمد بن ‌محمد. (1413ق). الإختصاص (محققان: علی‌اکبر غفاری و محمود محمدی زرندی، چاپ اول). قم: مؤتمرالعالمی لألفیه الشیخ الفید.
مقاتل ‌بن ‌سلیمان. (1423ق). تفسیر مقاتل (محقق: عبدالله ‌بن ‌محمود شحاته، ج3 ، چاپ اول). بیروت: احیاء التراث العربی.
موسوی، سیدمحسن؛ علی‌نژاد، حجت. (1397). نقش احادیث معصومین(علیهم السّلام) در معناشناسی واژه‌‌‌‌‌های قرآن کریم. فصلنامه مطالعات قرآن و حدیث سفینه، 16(61)،  صص 11-22.
نفیسی، علی‌اکبر. (1355). ناظم الأطباء (فرهنگ نفیسی، ج3، چاپ اول) تهران: کتابفروشی خیام.
هروی، محمد بن ‌یوسف. (1387). بحرالجواهر (معجم الطب الطبیعی، چاپ اول). قم: جلال‌الدین.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار