بررسی و تحلیل چیستی، امکان، شرایط و ضرورت فهم فلسفی قرآن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

رابطۀ قرآن و فلسفۀ اسلامی، رابطه‌ای متقابل است. همان‌گونه که قرآن کریم در فلسفۀ اسلامی تأثیرگذار بوده است، فلسفه نیز در فهم و برداشت ما از تعالیم قرآنی تأثیر دارد. مراد از فهم فلسفی قرآن، رسیدن به مراد واقعی قرآن از طریق به‌کارگیری روش فلسفی و یا بهره‌گیری از تعالیم و گزاره‌های فلسفی است. این مقاله به بررسی چیستی، امکان و جواز، شرایط و نیز ضرورت فهم فلسفی از قرآن می‌پردازد و با روش توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد که فهم قرآن کریم به روش فلسفی هیچ محذوری ندارد. اما بهره‌گیری از تعالیم فلسفی نظیر نظریات، قواعد، براهین و گزاره‌های فلسفی در فهم و تفسیر قرآن به دو صورت تطبیقی‌-تأویلی و تحلیلی متصور است. صورت نخست به تفسیر به رأی منتهی می‌شود و بی‌تردید از دیدگاه دانشمندان اسلامی نارواست، ولی صورت دوم با رعایت اصول و شرایطی جایز و بلکه ضروری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study and Analysis of the Nature, Possibility, Conditions, and Necessity of a Philosophical Understanding of the Quran*

نویسنده [English]

  • Alireza Asadi
Assistant professor, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran
چکیده [English]

here is a mutual relation between the Quran and Islamic philosophy. Just as the Quran was influential on Islamic philosophy, the latter affected how we understand Quranic teachings. By a philosophical understanding of the Quran I mean the grasp of the ultimate meanings of the Quran by deployment of the philosophical method or exploitation of philosophical doctrines and propositions. In this article, I consider the nature, possibility and permissibility, conditions, and necessity of a philosophical understanding of the Quran. By adopting a descriptive-analytic method, I show that there is no problem in understanding the Quran through the philosophical method. However, there are two ways in which philosophical doctrines, including philosophical theories, principles, proofs, and propositions can be deployed in the understanding of the Quran: comparative-interpretative and analytic. The former leads to personal speculations or “interpretation with personal opinions” (al-tafsīr bi-l-raʾy), which is impermissible according to Muslim scholars, but the latter is permissible (if not necessary) under certain conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophical understanding of the Quran
  • the holy Quran
  • Islamic philosophy
  • understanding the Quran
  • exegesis of the Quran
  1. * قرآن کریم (مترجم: فولادوند).

    1. ابن سینا، حسین بن عبد الله. (1360ق). اسرار الصلاة (رسائل إبن سینا) (مترجم: ضیاء‌الدین دری). تهران: مرکزی.
    2. ابن سینا، حسین بن عبد الله. (بی‌تا «الف»). رسائل فی الحکمة و الطبیعیات (مترجم: حنین ابن اسحاق). قاهره: دار العرب.
    3. ابن سینا، حسین بن عبدالله. (بی‌تا «ب»). رسائل ابن سینا. قم: بیدار.
    4. استرآبادی، محمدامین. (1422ق). الفوائد المدنیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    5. اسعدی، علیرضا. (1396). نامۀ عمل در نظام حکمت صدرایی. فصلنامۀ علمی‌-پژوهشی پژوهش‌های فلسفی کلامی، 19‌(4)، صص 170-189.
    6. اسعدی، علیرضا. (1397). صراط در نظام حکمت صدرایی. فصلنامۀ علمی‌-پژوهشی خردنامۀ صدرا، 24‌(1)، صص 25-40.
    7. اسعدی، علیرضا. (1398). ملاصدرا و مسئلۀ میزان. فصلنامۀ عملی‌-پژوهشی خردنامۀ صدرا، 25(2)، صص13-24.
    8. اسعدی، علیرضا. (1399). ملاصدرا و مسئلۀ معاد. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    9. اعرافی، علیرضا. (1391). بررسی فقهی فلسفه‌ورزی و فلسفه‌آموزی (محقق و نگارنده: سیدنقی موسوی). قم: مؤسسۀ فرهنگی اشراق و عرفان.
    10. ایازی، محمدعلی. (1414ق). المفسرون حیاتهم و منهجهم. تهران: نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    11. بابایی، علی‌اکبر. (1381). مکاتب تفسیری (ج2). قم: سمت.
    12. بحرانی،‌ یوسف. (1405ق). الحدائق الناضرة (ج1). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
    13. بحرانی، یوسف. (1423ق). الدرر النجفیة (ج2). بیروت: دار المصطفی لاحیاء التراث.
    14. جوادی آملی، عبدالله. (1378). تسنیم (ج1). قم: مرکز نشر اسراء.
    15. حر عاملی، محمد بن حسن. (1403ق). الفوائد الطوسیة. قم: چاپخانه علمیه.
    16. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة (ج27). قم: مؤسسۀ آل البیت.
    17. حسن‌زاده آملی، حسن. (1382). دروس شرح اشارات و تنبیهات. قم: انتشارات مطبوعات دینی.
    18. ذهبی، محمدحسین. (1976م). التفسیر و المفسرون (ج2). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    19. سعیدی‌روشن، محمدباقر. (1389). زبان قرآن و مسائل آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    20. سعیدی روشن، محمدباقر. (1391). تحلیل زبان قرآن و روش‌های فهم آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    21. طباطبایی، سید محمدحسین. (1387). شیعه: مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن (به کوشش سیدهادی خسروشاهی). قم: بوستان کتاب.
    22. طباطبایی، سید محمدحسین. (1388). شیعه در اسلام. قم: بوستان.
    23. طباطبایی، سید محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    24. طبرسی، علی بن حسن. (1965م). مشکات الانوار فی غرر الاخبار. نجف: المکتبة الحیدریة.
    25. عبدلی مهرجردی، حمیدرضا. (1389). تفسیر فلسفی قرآن. قم: انتشارات دلیل ما.
    26. فارابی، محمد بن محمد. (1405ق). فصوص الحکم. قم: بیدار.
    27. فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). تفسیر کبیر (ج2، 7). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    28. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1415ق). تفسیر صافی (ج1). تهران: مکتبة الصدر.
    29. مصباح یزدی، محمدتقی. (1375). میزگرد زبان دین. ماهنامۀ معرفت، (19)، صص 8-18.
    30. مطهری، مرتضی. (1372). مجموعه آثار (ج5). قم: صدرا.
    31. معرفت، محمدهادی. (1418ق). التفسیر و المفسرون. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامی.
    32. ملاصدرا. (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    33. ملاصدرا. (1363). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    34. ملاصدرا. (1366). تفسیر القرآن الکریم . قم: بیدار.
    35. ملاصدرا. (1378). المظاهر الالهیه. تهران: بنیاد حکمت اسلامی.
    36. ملاصدرا. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج1 و 9). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    37. نصیری، مهدی. (1385). فلسفه از منظر قرآن و عترت. تهران: کتاب صبح.