پژوهشی قرآنی-تفسیری در معرفی و تبیین تئوریِ توحید بنیان تقریب

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

هویت مذاهب اسلامی وابستگی شدیدی به قرآن و تفسیر آن دارد و از جانب دیگر، جوهر و هویت قرآن، چیزی به جز توحید نیست. پژوهش حاضر با مطالعۀ کتابخانه‏ای تفاسیر منتخب و برجستۀ شیعی، اشعری و معتزلی اثبات می‏کند که اصیل‏ترین ایده و فرایند تقریب، تئوری توحید بنیان تقریب است. بر همین اساس، تقریب همچون تمام آموزه‏های اسلامی، ریشه از توحید می‏گیرد و در جهان مفاهیم با مرکزیت توحید و بر مدار عقل و حکمت، به جنبش در می‏آید. حداقل نتیجۀ اثبات تئوری حاضر، دو قاعدۀ بنیادین تقریبی است: نخست اینکه نسبت به نصوص توحیدی، مذاکره هیچ منطق و اعتباری ندارد، اما دربارۀ ظواهر، مجملات و متشابهات می‏توان به دنبال همراهی و هماهنگی بود؛ دیگر اینکه، تفاوت به سبب تناقض و یا تخالف رخ می‏دهد. تفاوت‏ها تا جایی که به نقض باور توحید منجر نشود، در دایرۀ تقریب و همراهی واردند و چون تناقض بروز کند، تقریب، معنا و کاربردی ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Quranic-Exegetical Characterization and Account of the Monotheistic Theory of Approximation between Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • Javad Irvani 1
  • Reza Hagh Panah 2
  • Mohammad Reza Anjomshoaa 3
1 Associate professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Assistant professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
3 PhD student, Department of Quranic Sciences and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The identity of Islamic denominations is closely tied to the Quran and its exegesis. Moreover, the core identity of the Quran is nothing but monotheism. In this research, we deploy the library method to study prominent, selected Shiite, Ashʿarite, and Muʿtazilite exegeses of the Quran, establishing that the most authentic idea and process of approximation between Islamic denominations is the monotheistic theory of approximation. Accordingly, just like all other Islamic doctrines, approximation is originated from
monotheism, figuring in a world of concepts with a central role by monotheism around reason and wisdom. This theory has at least two outcomes: first, it makes no sense to negotiate over explicit monotheistic texts, but as for apparent meanings and ambiguous phrases of religious texts, one might seek harmony and reconciliation. Moreover, differences result from contradictions or conflicts. As long as such differences do not contradict the belief in monotheism, they are included in the scope of approximation and reconciliation, and when such a contradiction occurs, approximation makes no sense.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monotheism
  • approximation between Islamic

مراجع

* قرآن کریم
* نهج البلاغه
1. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد. (بی‏تا). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر (ج4). قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
2. ابن عاشور، محمد طاهر. (1420ق‏). التحریر و التنویر (ج6). بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
3. ابن عباد، صاحب. (1414ق). المحیط فی اللغة (ج3). بیروت: عالم الکتاب.
4. ابن عربی، محمد بن علی. (1410ق). رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن (ج4). دمشق: مطبعة نضر.
5. ابن عربی، محمد بن علی. (بی‏تا). الفتوحات المکیة (ج2). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
6. ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقائیس اللغة (ج5 و 6). قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.
7. ارشد ریاحی، علی؛ قاسمی مقدم، خدیجه. (1388). قاعدۀ الواحد در بوتۀ نقد. خردنامه، (57)، صص 22-32.
8. اغر، کریم نجیب. (1425ق). إعجاز القرآن فی ما تخفیه الأرحام. بیروت: دار المعرفة.
9. اقبالی، محمدطاهر؛ حسینی، سیدجواد. (1388). برداشت‏های مختلف از تقریب مذاهب اسلامی. بازتاب اندیشه، (109-113)، صص 285-293.
10. آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415ق‏). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (ج1، 5 و 12). بیروت: دار الکتب العلمیة - منشورات محمد علی بیضون.
11. آملی، حیدر علی. (1422ق). تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم. قم: نور علی نور.
12. برقی، احمد بن محمد. (1371ق). المحاسن (ج1، چاپ دوم). قم: دار الکتب الاسلامیة.
13. تسخیری، محمدعلی. (1384). وحدت اسلامی و تقریب مذاهب. حکومت اسلامی، (37)، صص 20-35.
14. جوادی، محسن. (1391). وجود ذهنی از دیدگاه ملاصدرا. دوفصلنامۀ علمی - پژوهشی حکمت صدرایی، 1(1)، صص 33-46.
15. حسینی خامنه‏ای، سیدعلی. (1399). طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن. تهران: صهبا.
16. حسینی همدانی نجفی، محمد. (1363). درخشان پرتوی از اصول کافی (ج3). قم: چاپخانۀ علمیۀ قم‏.
17. حکمت، نصرالله. (1385). ابن عربی و نقد قاعدۀ الواحد. فصلنامه فلسفه دانشگاه تهران، (12)، صص 127-141.
18. حمیری، نشوان بن سعید. (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم (ج11). بیروت: دار الفکر المعاصر.
19. خمینی، سیدروح‌الله. (بی‏تا). کشف الاسرار. بی‏جا.
20. دانش، اسماعیل. (1387). نقش مشترکات کلامی شیعه و اهل سنت، در تقریب مذاهب اسلامی. اندیشۀ تقریب، (15)، صص 109-132.
21. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات. لبنان - سوریه: دار العلم - الدار الشامیة.
22. رشید رضا، محمد. (1414ق). المنار (ج5 و 7). بیروت: دار المعرفة.
23. زمخشری، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (ج1، 2 و 4، چاپ سوم). بیروت: دار الکتاب العربی.
24. سبحانی، محمدتقی. (1397). الگوی مطلوب تقریب، از نظریه تا تطبیق ]نشست علمی[. بازیابی شده در 12 دی 1397، از: https://khabarban.com/a/22214282
25. سید قطب، ابراهیم حسین. (1425ق). فی ظلال القرآن (ج1، 2 و 4، چاپ سی و پنجم). بیروت: دار الشروق. 
26. سیوطی، جلال‌الدین. (1421ق). الاتقان فی علوم القرآن (ج2، چاپ دوم). بیروت: دار الکتاب العربی.
27. شجاری، مرتضی. (1388). آفرینش بر اساس عشق و قاعدۀ الواحد از دیدگاه ابن عربی. پژوهش‏های فلسفی کلامی، 10(4)، صص 83-108.
28. شفیعی‌نیا، احمد. (1396). معناشناسی واژۀ تقریب. اندیشۀ تقریب، 13(3)، صص 13-26.
29. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1361 الف). تفسیر القرآن الکریم (ج1، 4 و 5، چاپ دوم). قم: بیدار.
30. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1383 ب). شرح اصول کافی (ج1). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
31. الصعیدی، عبدالمتعال. (1370ق). التقریب بین المذاهب الإسلامیة و دراسة علم التوحید. رسالة الاسلام، 3(3)، صص 179-183. 
32. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان (ج1، 3، 4، 7، 8، 14 و 17، چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
33. طبرانی، سلیمان بن احمد. (2008م). تفسیر القرآن العظیم (ج6). اربد (اردن): دار الکتاب الثقافی.
34. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج2، 3، 4، 6، 7، 8 و 10، چاپ سوم). تهران: ناصر خسرو.
35. طوسی، محمد بن حسن. (بی‏تا). التبیان فی تفسیر القرآن (ج1، 3 و 10). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
36. عبدو، محمد. (1388). چالش‏های وحدت و راهبرد رویارویی؛ کنکاشی در تشخیص موانع وحدت و تقریب و راه‏های برطرف ساختن آن‏ها. اندیشۀ تقریب، (20)، صص 19-30. 
37. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1373). کنز العرفان (ج1). تهران: مرتضوی.
38. فخر رازی، ابو عبدالله. (1420ق). مفاتیح الغیب (ج2، 4، 7، 9، 10، 12، 13، 14، 16، 17، 18، 19، 26، 27، 32). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
39. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین (ج3، چاپ دوم). قم: هجرت.
40. قاضی عبدالجبار، عبدالجبار بن احمد. (1426ق). تنزیه القرآن عن المطاعن (چاپ دوم). بیروت: دار النهضة الحدیثة.
41. قمی، محمدتقی. (1389). سرگذشت تقریب؛ یک فرهنگ، یک امت (مترجم: محمد مقدس، مصحح: سیدهادی خسروشاهی). تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
42. کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). کافی (ج1 و 2). قم: دار الحدیث.
43. محمدی عراقی، ناهید؛ مبلغی، احمد و سند، محمد. (1387). بازخوانی اندیشۀ تقریب مذاهب اسلامی. بازتاب اندیشه، (107)، صص 65-73.
44. مرتضوی، عبدالصمد. (1392). راهکارهای قرآنی وحدت و تقریب. حبل المتین، 2(3 و 4)، صص 145-165.
45. مصباح یزدی، محمدتقی. (1393). معارف قرآن (ج1، چاپ هفتم). قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمة الله).
46. مصباح یزدی، محمدتقی. (1394). آموزش فلسفه (ج1، چاپ چهارم). قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(رحمة الله).
47. مصطفوی، حسن. (1374). شرح حدیث الحقیقه. فصلنامۀ پژوهشی دانشگاه امام صادق(علیه السّلام)، (2)، صص 11-20.
48. مصطفوی، حسن. (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج1). تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
49. مطهری، مرتضی. (1372). عدل الهی (ج1، چاپ هفتم). تهران: انتشارات صدرا.
50. مغنیه، محمدجواد. (1424ق). التفسیر الکاشف (ج1 و 6). قم: دار الکتاب الاسلامی. 
51. مکارم شیرازی، ناصر. (1371). تفسیر نمونه (ج3 و 5، چاپ دهم)، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
52. موسوى سبزوارى، عبدالاعلى. (1409ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن (ج8، چاپ دوم). بی‏جا: دفتر سماحة آیت‌الله العظمى السبزوارى.
53. میرعلی، محمدعلی. (1391). نظریۀ اطاعت از حاکم جائر در فقه سیاسی اهل سنت. حکومت اسلامی، 17(3)، صص 125-150.
54. مجموعه آثار مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی (نرم افزار)، خدمات فرهنگی مرکز نور.
55. نظام الاعرج، حسن بن محمد. (1416ق). غرائب القرآن و رغائب الفرقان (ج1). بیروت: دار الکتب العلمیة - منشورات محمد علی بیضون.
56. واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس (ج2). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
57. هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله؛ حسن‌زاده آملی، حسن و کمره‏ای، محمدباقر. (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (مصحح: ابراهیم میانجی، چاپ چهارم). تهران: مکتبة الاسلام.
58. یزدی، محمد. (1415ق). فقه القرآن (ج4). قم: اسماعیلیان.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار