بررسی اعتباری‌بودن علوم انسانی از منظر علامه طباطبایی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

تعریف علامه طباطبایی از علوم انسانی چیست؟ ادعا شده است که وی علوم انسانی را همان علوم اعتباری و عملی می‌داند. نوشتار حاضر ضمن بررسی معانی اعتباری، با استفاده از روش کتابخانه‌ای در گردآوری اطلاعات و روش توصیفی-تحلیلی در استنتاج دیدگاه، ادعای یادشده را در قالب سه پرسش مورد بررسی قرار داده است. نگارنده بر این باور است که نظر علامه در تعریف علوم انسانی صریح نیست. آنچه علامه در نظریۀ اعتباریات آورده است ناظر به علوم به معنای آگاهی‌های نظام‌مند نیست. در عین حال تلاش شده است دیدگاه ایشان دربارۀ حقیقی یا اعتباری‌بودن رشته‌های علمی و همچنین گزاره‌های علوم انسانی بر اساس دو معنای اعتباری بالمعنی ‌الاعم و بالمعنی الاخص مورد واکاوی قرار گیرد. تدقیق در سخنان علامه طباطبایی از آن حکایت دارد که استناد‌دادن اموری مانند اعتباری‌دانستن همۀ علوم غربی، علم‌شدگی همۀ علوم به تصالح خبرگان، اعتباری‌نبودن علوم عملی و منحصردانستن آن در علوم قراردادی و اعتباری‌دانستن علومی مانند اخلاق و حقوق به علامه با چالش جدی مواجه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Consideration of the Constructed Character of Human Sciences in the View of ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī

نویسنده [English]

  • Ghasem Tarkhan
Associate professor, Research Institute for Islamic Culture and Thought, Qom, Iran
چکیده [English]

How does ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī define human sciences? It has been claimed that he treated human sciences as constructed (iʿtibārī) and practical sciences. In this article, I examine constructed meanings, and deploying the library method in collecting data and adopting the descriptive-analytic method in inferences, I scrutinize the above claim. I believe that ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī does not put forward an explicit definition of human sciences. What he says in his theory of constructions (iʿtibāriyyāt) does not have to do with sciences as systematic pieces of knowledge. Nevertheless, I seek to examine his view of whether fields of study and propositions of human sciences are real or constructed in terms of two senses of construction: the general and specific senses. A scrutiny of ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī’s remarks suggests that there are serious challenges before any attribution of the following views to ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī: the construction of all Western sciences, treatment of each science as a science through a compromise or agreement by experts, practical sciences not being constructed and their restriction to conventional sciences, and treatment of sciences such as ethics and law as constructed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human sciences
  • constructed sciences
  • genuine perceptions
  • theory of constructions
  • ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī
  1. ارسطو. (1378). مابعدالطبیعه (متافیزیک) (مترجم: محمدحسن لطفی، چاپ اول). تهران: انتشارات طرح نو.
  2. ترخان، قاسم. (1396). درآمدی بر مبانی کلامی علم دینی (چاپ اول). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  3. داوری، رضا. (1363). ملاحظاتی در باب ادراکات اعتباری (دومین یادنامۀ علامه طباطبایی، چاپ اول). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران‏.
  4. دیلتای، ویلهم. (1388). مقدمه بر علوم انسانی (مترجم: منوچهر صانعی دره‌بیدی، چاپ اول). تهران: ققنوس.
  5. ساجدی، ابوالفضل؛ میرنصیری، سیدروح‌اله. (1397). اعتباریات و علوم انسانی از منظر علامه طباطبایی (مجموعه مقالات همایش المیزان و علوم انسانی، ج1، چاپ اول). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  6. سروش، عبدالکریم. (1373). تفرج صنع (چاپ سوم). تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
  7. سلیمانی امیری، عسکری. (1388). منطق و شناخت‌شناسی از نظر آیت‌الله مصباح یزدی. قم: مؤسسۀ امام خمینی(رحمة الله).
  8. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج1 و 2، چاپ دوم). تهران: انتشارات صدرا.
  9. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1386). نهایة الحکمة با تصحیح و تعلیقات غلامرضا فیاضی (ج4، چاپ چهارم). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمةالله).
  10. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن (ج2 و 5 و 8، چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  11. طباطبایى، سیدمحمدحسین. (1416ق). نهایة الحکمة (چاپ دوازدهم). قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  12. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1368ق). حاشیة الکفایه. قم: بنیاد فکری استاد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی(رحمة الله).
  13. طوسی، خواجه نصیرالدین. (1375). شرح الإشارات والتنبیهات (چاپ اول). قم: نشر البلاغة.
  14. فروند، ژولین. (1372). نظریه‌های مربوط به علوم انسانی (مترجم: علی‌محمد کاردان، چاپ دوم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  15. مصباح یزدی، محمدتقی. (1383). آموزش فلسفه (ج1، چاپ چهارم). تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
  16. مگی، بریان. (1359). پوپر (مترجم: منوچهر بزرگمهر، چاپ اول). تهران: انتشارات خوارزمی.
  17. هادوی تهرانی، مهدی. (1381). مبانی کلامی اجتهاد (چاپ سوم). قم: مؤسسۀ فرهنگی خانه خِرد.
  18. یزدانی‌‌مقدم، احمدرضا. (زیر چاپ). فلسفۀ سیاسی علامه طباطبایی(رحمة الله).