شیوه‌‌های ارتباطی خداوند با انسان؛ تحلیلی از دیدگاه صوفیه دربارۀ ولیّ‌‌پنداری خود و امکان مخاطبۀ مستقیم با خداوند

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

صوفیان با تفکیک میان سلسله انبیا و سلسله اولیا، ویژگی دسته اول را مخاطبه با واسطۀ خداوند با ایشان و ویژگی دسته دوم را که خود را نیز جزو ایشان معرفی کرده‌اند، مخاطبه بی‌واسطۀ خداوند با ایشان دانسته‌اند؛ بر این اساس این پرسش مطرح می‌شود که مبنای نظری صوفیان بر اینکه اولیای غیرپیامبر در جایگاهی برتر از مقام انبیا قرار می‌گیرند و به طور مستقیم با خداوند سخن می‌گویند، چیست؟ و نیز این مخاطبۀ مستقیم با چه مضامینی صورت می‌گیرد؟ در نوشتار حاضر با هدف پاسخ به این دو پرسش، افزون بر ایضاح ولایت صوفیانه، دو تجربۀ معراج‌‌گون صوفیان که در آن ادعای مخاطبه مستقیم با خداوند شده است، به روش توصیفی- تحلیلی بررسی می‌گردد: یکی معراج بایزید و دیگری اسراء ابن‌عربی. تحلیل این دو تجربه نشان می‌دهد که اولاً صوفیان برای خود امکان تجربه‌ای مشابه تجربۀ معراج پیامبر خاتم (صلّی الله علیه واله) قائل‌اند؛ به گونه‌ای که در طی آن چنان خود را به لحاظ وجودی به خداوند نزدیک می‌دیدند که هیچ واسطه‌ای، اعم از انس و ملک، میان ایشان و خداوند باقی نمی‌ماند و ثانیاً محور اصلی و نهایی گفتگوی ایشان با خداوند این‌همانی دو طرف گفتگو بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Manners of relation between God and Man: An Analysis of the Sufi View of Themselves as Guardians and the Possibility of Direct Communication with God

نویسنده [English]

  • Imdat Turan
Assistant professor, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Having distinguished the chain of prophets and the chain of saints, Sufis characterize the former with indirect communication with God and the latter with direct communication with God. Now the question arises: What is the theoretical ground of the Sufi view that saints other than problems are superior to prophets and talk directly with God? And with what themes such direct communication takes place? In this paper, I try to answer to these two questions, I draw upon the descriptive-analytic method to clarify the notion of Sufi guardianship and consider two As-cension-like experiences in which direct communication with God is claimed: Bāyazīd’s ascension and Ibn ‘Arabī’s ascension. An analysis of these two experiences shows that, first, Sufis believe that it is possible for them to have an experience like that of Prophet Muhammad’s ascen-sion in which they see themselves so existentially close to that there is no intermediary between them and God, either men or angels, and sec-ond, what is central to their communication with God is the identity of the two parties of the communication.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revelation
  • inspiration
  • prophethood
  • guardianship
  • Bāyazīd
  • Ibn ‘Arabī
* قرآن کریم.
1. آملی، سید حیدر. (1422ق). تفسیر المحیط الأعظم‏ (محقق/ مصحح: سید‌محسن موسوى تبریزى، ج5‏). تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
2. آملى‏، سید حیدر. (1352). المقدمات من کتاب نص النصوص (چاپ اول)‏. تهران: قسمت ایران‌شناسی انستیتو ایران و فرانسه، پژوهش‌های علمی در ایران.
3. ابن‌عربى‏، محی الدین. (1367ق). مجموعة رسائل ابن‌عربى. بیروت: دار احیاء التراث العربى‏‏.
4. بقلى شیرازى، روزبهان. (2008م). تفسیر عرائس البیان فى حقائق القرآن (ج3، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
5. بقلى شیرازى‏، روزبهان. (1374). شرح شطحیات‏ (محقق/ مصحح: هانرى کربن، ج1). تهران:‏ انتشارات طهورى‏.
6. بقلى شیرازى، روزبهان. (1426ق). مشرب الأرواح (محقق/ مصحح: عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى، ج1، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
7. الترمذى. (1428ق). کیفیة السلوک الى ربّ العالمین (محقق/ مصحح: عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى‏، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
8. الترمذی. (1422ق). ختم الاولیاء (محقق/ مصحح: عثمان اسماعیل یحیى‏، چاپ دوم). بیروت: مهد الآداب الشرقیة.
9. رشید‌الدین میبدى، ابوالفضل. (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار (محقق/ مصحح: على‌اصغر حکمت‏، ج5، چاپ پنجم). تهران: انتشارات امیر کبیر.
10. صدوق، محمد بن على‏ بن بابویه. (1413ق). من لا یحضره الفقیه‏ (محقق/ مصحح: على‌اکبر غفارى ، ج4). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
11. عطار نیشابورى، فرید الدین. (1905م). تذکرة الأولیاء (محقق/ مصحح: رینولد آلین نیکلسون‏، مطبعه لیدن، ج1، چاپ اول). بی‌‌جا: لیدن.
12. غزالى، ابو‌حامد محمد. (1386). ترجمه احیاء علوم الدین (محقق/ مصحح: حسین خدیو‌جم‏، ج3، چاپ ششم). تهران: نشر علمى و فرهنگى.
13. القشیرى، ابوالقاسم عبد الکریم. (2007م). کتاب المعراج (محقق/ مصحح: لویس صلیبا، چاپ اول). بیروت: دار المکتبه بیبلیون.
14. قیصرى. (1375). داود شرح فصوص الحکم (القیصرى) (محقق: سید‌جلال‌الدین آشتیانی، چاپ اول). تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
15. کاشانی، عبد الرزاق. (1370). شرح فصوص الحکم (چاپ چهارم). قم: انتشارات بیدار.
16. کاشانى، عز الدین محمود بن على. (بی‌‌تا). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة (ج1، چاپ اول). تهران: نشر هما.
17. مسعودى، على بن حسین‏. (1384). اثبات الوصیة. قم: انتشارات انصاریان‏.
18. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی رومی. (بی‌‌تا). کلیات شمس تبریزی (مصحح: بدیع الزمان فروزانفر). تهران: انتشارات امیرکبیر.
19. مولوی، جلال الدین بلخی محمد رومی. (1375). مثنوی معنوی. تهران: انتشارات پژوهش.
20. نسفى، عزیز الدین. (1386). الإنسان الکامل(نسفى) (محقق/ مصحح: ماریژان موله‏، چاپ هشتم). تهران: انتشارات طهورى.
21. نفری، محمد بن عبد الجبار بن الحسن. ‏(1417ق). کتاب المواقف ‏(محقق/ مصحح: أرثر یوحنا أربرى‏). بیروت: دار الکتب العلمیة.
22. هجویرى، ابو‌الحسن على. (1375). کشف المحجوب‏ (محقق/ مصحح: و- ژوکوفسکى؛ والنتین آلکسى یریچ‏). تهران: انتشارات طهورى.
23. همایى، جلال الدین. (1385). مولوى‌نامه؛ مولوى چه مى گوید؟ (ج1، چاپ دهم). تهران: نشر هما.