بررسی انتقادی دیدگاه فنایی دربارۀ حجیت ظنون عقلی (2)

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

طلبه سطح 3 حوزه علمیه مشکات، تهران، ایران

چکیده

ابوالقاسم فنایی به حجیت ظنون عقلی در فقه قائل است و تبعیض میان ظنون نقلی و عقلی را از نظر حجیت خردستیز می‌داند. هدف این نوشتار، نقد و ارزیابیِ چهار استدلال او در این مسئله به روش تحلیلی است. در ضمن این بررسی‌ها روشن می‌شود که (1) امکان دارد خداوند، سیرۀ خردمندان را کنار بزند؛ (2) ممکن است از منظرِ دانای کل، ظنونِ حدسی در حیطه‌ای خاص، نوعاً پرخطاتر از ظنونِ حسی باشند؛ (3) حجیت‌نداشتن ظنون عقلی مختصّ حیطه شریعت و افتاء است، نه دیگر حیطه‌های زندگی مؤمنان؛ (4) نهی از عمل به ظنون عقلی نه مستلزم دوْر است، نه خودشکن است و نه مستلزم تعطیلی نقل؛ و (5) معضلاتِ پیش‌روی فقه سنتی به حجیت ظنونِ عقلی نمی‌انجامند. بر پایه نکات پیش‌گفته نشان داده‌ایم که استدلال‌های فنایی برای اثبات خردستیزی ناتمام‌اند و بنابراین برای کنار‌نهادن روایت‌های این باب در منابع اسلامی، دلیل موجّهی در دست نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Consideration of Fanaei’s View of the Reliability of Rational Conjectures

نویسنده [English]

  • Hossein Kamkar
Meshkat Hawzah, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abolqasem Fanaei believes in the reliability of rational conjectures (ẓunūn) in fiqh (Islamic jurisprudence), taking it to be irrational to discriminate between transmitted (naqlī) and rational conjectures. In this paper, I aim to criticize and assess four of his arguments for the above claim with an analytic method. Upon these considerations, it will turn out that (1) it is possible for God to put aside the practice of rational beings, (2) from an omniscient perspective, it is possible for speculative conjectures to be characteristically more erroneous than sensory conjectures, (3) unreliability of rational conjectures is specific to the realm of Shari’a and fatwas, not other domains of the life of a believer, (4) prohibition of acting upon rational conjectures does not imply circularity, nor is it self-defeating, and nor does it lead to the shutdown of the reason, and (5) predicaments faced by the traditional jurisprudence do not lead to the reliability of rational conjectures. Based on these points, I have shown that Fanaei’s arguments for irrationality of transmitted and rational conjectures are not plausible. Therefore, there is no justification for ignoring the relevant hadiths.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics of religious studies
  • reliability of rational conjectures
  • religious
  • critique of religious intellectualism
  • ordinary ijtihad
  • Abolqasem Fanaei

مراجع

1. قرآن کریم.
2. انصاری، شیخ مرتضی (1416ق)، فرائد الأصول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
3. تبریزی، موسی (1369)، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم: کتبی نجفی.
4. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
5. حرانی، ابن شعبه (1404ق)، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین.
6. سبحانی، محمدتقی (1388)، «عقل‌گرایی و نص‌گرایی در کلام اسلامی»، در: علی‌نقی خدایاری، سرچشمه حکمت: جستارهایی در باب عقل، تهران: انتشارات نبأ.
7. صدر، سیدمحمدباقر (1417ق)، بحوث فی علم الاصول، تقریرات: حسن عبد الساتر، بیروت: الدار الاسلامیة.
8. صدر، سیدمحمدباقر (1422ق)، دروس فی علم الاصول، قم: دار الهدی.
9. صدوق، محمد بن علی بن الحسین (1376)، الأمالی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
10. صدوق، محمد بن علی بن الحسین (1403ق)، معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
11. صدوق، محمد بن علی بن الحسین (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
12. عالم‌زاده نوری، محمد (1396)، استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی، دفتر اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
13. عرب‌صالحی، محمد (1392)، «ماهیت حکم حکومتی و برآیند روش‌شناختی آن»، حقوق اسلامی، ش37.
14. فنایی، ابوالقاسم (1385)، «در باب گوهر دین و گوهر مدرنیته»، آیین، ش6.
15. فنایی، ابوالقاسم (1391)، نقد عقل‌پرستی و علم‌پرستی، قابل دسترسی در: 19/5/98، http://www.neeloofar.org/115
16. فنایی، ابوالقاسم (1392الف)، دین در ترازوی اخلاق، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
17. فنایی، ابوالقاسم (1392ب)، «نقدِ نقل‌پرستی»، هفته‌نامه آسمان، ش50.
18. فنایی، ابوالقاسم (1393)، پروژه دین و اخلاق، قابل دسترسی در: 16/3/98، https://neeloofar.org/846.
19. فنایی، ابوالقاسم (1394)، اخلاق دین‌شناسی: پژوهشی در باب مبانی اخلاقی و معرفت‌شناسانه فقه، تهران: نشر نگاه معاصر.
20. فنایی، ابوالقاسم (بی‌تا)، در باب تعیین اوقات شرعی و کیفیت روزه‌داری در روزهای بلند، 1-3، قابل دسترسی در: 23/5/98. http://www.neeloofar.org/509
21. فنایی، ابوالقاسم و مصطفی ملکیان (1393)، «اخلاقی زیستن بدون دخالت دولت»، گفتگو در: اندیشۀ پویا، ش15، ص52-63.
22. کامکار، حسین (1397)، «بررسی انتقادی دیدگاه فنایی درباره حجیت ظنون عقلی و تجربی (1)»، نقدونظر، ش92.
23. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
24. مصطفوی، سیدمحمدکاظم (1421ق)، مائة قاعدة فقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
25. مظفر، محمدرضا (1375)، اصول الفقه، قم: اسماعیلیان.
26. منافی، سیدحسین (1392)، «بررسی حجیت اطمینان»، پژوهش‌های اصولی، ش19.
27. نایینی، محمدحسین (1376)، فوائد الأصول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار