بررسی «فطرت اخلاقی» و «وابستگی‌های اخلاق به دین» از دیدگاه استاد مطهری

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی (مرکز آموزش‌های عمومی)

چکیده

شناخت انسان یکی از پایه‌های جهان‌بینی هر مکتب است و ارائه یک نوع انسان‌شناسی خاص در توجیه و تبیین بسیاری از موضوعات یک مکتب تأثیر دارد. فطرت اخلاقی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های اصلی در انسان‌شناسی استاد مطهری نقش مهمی ایفا می‌کند. از نظر ایشان، انسان به‌لحاظ ساختار ذاتی و درونی هم واجد آگاهی‌های اخلاقی است و هم برخوردار از گرایش به خوبی‌ها و نفرت از بدی‌هاست. انسان این دو مؤلفه را به اقتضای ساختار وجودی‌اش داراست و دست هیچ‌گونه تلقین و تحمیل اجتماعی در آن راه ندارد. انسان به‌سبب این ساختار فطری و غیراکتسابی‌اش در ارتباط با دین و متون دینی از بعضی جهات از دین و آموزهای وحیانی مستقل و از جهات دیگر، وابستگی تنگاتنگ به آنها دارد. دیدگاه استاد مطهری هر‌چند از برخی جهات قابل تأمل است، در کلیت خود دیدگاهی است که در توجیه بسیاری از موضوعات دینی راهگشاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of “Moral Innate Knowledge” and “Dependencies of Morality on the Religion” in the View of Motahhari

نویسنده [English]

  • Bijan Mansouri
Assistant professor, Khajeh Nasir Toosi University of Technology (Center for General Educations)
چکیده [English]

One foundation of the worldview of any school of thought is knowledge of the human being, which affects the school’s justification and explanation of many issues. Moral fiṭrah, or moral innate knowledge, serves as a main characteristic of Motahhari’s study of the human nature. For him, the human being has moral awareness as well as tendency towards good and aversion of bad things because of his essential and intrinsic structure. The human being has the two components in virtue of his existential structure, without being affected by any social imposition. Because of this innate and non-acquired structure, the human being is independent of the religion and the doctrines of the Revelation, on the one hand, and is closely tied to them, on the other hand. Although Motahhari’s views might be objectionable in certain respects, they are helpful in the justification of many religious issues in their generality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge of the human being
  • innate knowledge (fiṭra)
  • moral judgments
  • introspection
  • dependency
قرآن کریم
1. ابراهیم، محمد اسماعیل (1348)، معجم الالفاظ والاعلام القرآنیه، چاپ دوم، قاهره: نشر دار الفکر العربی.
2. ابن ‌‌ابی‌جمهور، محمد بن علی بن ابراهیم الاحسایی (1403ق)، عوالی اللئالی العزیزه، چاپ اول، قم: نشر سیدالشهداء.
3. ابن‌أثیر (بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، بیروت: دار التراث العربی.
4. ابن‌منظور (1408ق)، لسان العرب، چاپ اول، بیروت: دار أحیاء التراث العربی.
5. ابن‌مسکویه، احمد بن محمد (1383)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، چاپ اول، تهران: انتشارات نورالثقلین.
6. راغب اصفهانی (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار المعرفه.
7. قمی، شیخ عباس (1418ق)، سفینةُ البحار، چاپ اول، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
8. سارتر، ژان پل (1394)، هستی و نیستی، ترجمه مهستی بحرینی، چاپ اول، تهران: انتشارات نیلوفر.
9. کانت، ایمانوئل (1385)، نقد عقل عملی، ترجمه انشاءالله رحمتی، چاپ دوم، تهران: انتشارات نورالثقلین.
10. ــــــــــــــــــــــ (1369)، بنیان مابعدالطبیعه اخلاق، ترجمه حمید عنایت و علی قیصری، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.
11. یاسپرس، کارل (1372)، کانت، ترجمه میرعبدالحسین نقیب زاده، چاپ اول، تهران: انتشارات طهوری.
12. مطهری، مرتضی (1373)، مجموعه آثار، ج6، چاپ دوم، تهران: صدرا.
13. ــــــــــــــــــــــ (1362)، اسلام و مقتضیات زمان، چاپ اول، تهران: صدرا.
14. ــــــــــــــــــــــ (1363)، نقدی بر مارکسیسم، چاپ اول، تهران: صدرا.
15. ــــــــــــــــــــــ (1368 الف)، تعلیم و تربیت در اسلام، چاپ شانزدهم، تهران: صدرا.
16. ــــــــــــــــــــــ (1368 ب)، تکامل اجتماعی انسان، چاپ پنجم، تهران: صدرا.
17. ــــــــــــــــــــــ (1368 ج)، حق و باطل، چاپ نهم، تهران: صدرا.
18. ــــــــــــــــــــــ (1368 د)، مسئله شناخت، چاپ پنجم، تهران: صدرا.
19. ــــــــــــــــــــــ (1369 الف)، ختم نبوت، چاپ پنجم، تهران: صدرا.
20. ــــــــــــــــــــــ (1369ب)، فلسفه اخلاق، چاپ هشتم، تهران، صدرا.
21. ــــــــــــــــــــــ (1369 ب)، سیری در سیره ائمه اطهار، چاپ پنجم، تهران: صدرا.
22. ــــــــــــــــــــــ (1370 الف)، خاتمیت، چاپ پنجم، تهران: صدرا.
23. ــــــــــــــــــــــ (1370 ب)، فطرت، چاپ اول، تهران: صدرا.
24. ــــــــــــــــــــــ (1384 الف)، مجموعه آثار، ج15، چاپ دوم، تهران: صدرا.
25. ــــــــــــــــــــــ (1384 ب)، مجموعه آثار، ج22، چاپ دوم، تهران: صدرا.
26. ــــــــــــــــــــــ (1385)، مجموعه آثار، ج24، چاپ اول، تهران: صدرا.
27. ــــــــــــــــــــــ (1386 الف)، آزادی معنوی، چاپ سی و هفتم، تهران: صدرا.
28. ــــــــــــــــــــــ (1386 ب)، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی4 (انسان در قرآن)، چاپ بیست و هشتم، تهران: صدرا.
29. ـــــــــــــــــــــ (1387)، یاداشت‌های استاد مطهری، ج11، چاپ اول، تهران، صدرا.
30. ــــــــــــــــــــــ (1394)، مجموعه آثار، ج30، چاپ اول، تهران: صدرا.
31. ــــــــــــــــــــــ (1395 الف)، آشنایی با قرآن1، چاپ چهل و هشتم، تهران: صدرا.
32. ــــــــــــــــــــــ (1395 ب)، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (جهان‌بینی توحیدی)، چاپ چهل و پنجم، تهران: صدرا.