امکان تمدن اسلامی در دنیای کنونی؛ نگاهی به مبانی و ظرفیت‌ها

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

تمدن‌شناسان بر وجود تاریخی تمدن اسلامی و نقش کم‌نظیر آن در تمدن جهانی اتفاق نظر دارند،‌ چنان‌که حیات‌مندی آن را در طول تاریخ گذشته پذیرا شده‌اند،‌ ولی با توجه به آنچه در سده‌های اخیر این تمدن از خود به جا نهاده و نقش کم‌رنگی که در صحنه تمدن جهانی داشته است، ‌این پرسش را برای اندیشمندان و محققان پدید آورده که آیا این تمدن می‌تواند در دنیای کنونی که تحولات بنیادینی یافته، با بازآرایی خود حضوری پویا و رقیبانه داشته باشد یا نه؟‌ این مقاله با روش تحلیل تاریخی و تبیین علمی ‌به این نتیجه دست یافته است که تمدن اسلامی به‌رغم سستی و فتوری که خواسته یا ناخواسته دامنگیرش شده بود، می‌تواند دوباره در صحنه جهانی حضوری مؤثر بیابد با این پیش‌فرض که مبانی و ظرفیت‌های تمدن‌ساز اسلامی، چنین امکانی را برای ورود مجدد آن به عرصه رقابت تمدنی فراهم می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Possibility of an Islamic Civilization in Today’s World A Look at Foundations and Capacities

نویسنده [English]

  • Alireza Vase’i
Faculty member of Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Scholars of civilization agree over the historical existence of the Islamic civilization and its unique role in the world civilization, as they acknowledge its vitality throughout the history. However, given what the Islamic civilization has left and the minor role it had in the world civilization in recent centuries, the question has arisen for scholars and intellectuals of whether the Islamic civilization can still have a dynamic competitive contribution to today’s world, which has undergone fundamental changes. The present paper has, through a historical method and scientific explanation, come to the conclusion that, despite its intentional or unintentional inactivity, the Islamic civilization can have an effective role to play in the world again, provided that the path is paved for its presence in the civilizational competition by Islamic civilization-making foundations and capacities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic civilization
  • foundations
  • capacities
  • civilizational Islam
  • modern civilization
قرآن کریم.
* نهج ‌البلاغه.
1. آلوسی، محمود بن‌عبدالله (بی‌تا)، روح المعانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
2. ابن عساکر، علی بن‌حسن (۱۴۱۵)،‌ تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دارالفکر للطباعة ‌والنشر والتوزیع.
3. ابن‌حنبل، احمد (بی‌تا)،‌ مسند، بیروت: دار صادر.
4. ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن‌حسن (۱۴۰۴ق.)، تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
5. ابی‌السعود، محمد بن‌محمد عمادی (بی‌تا)، تفسیر ابی‌السعود، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
6. اعتماد السلطنه، محمدحسن خان (۱۳۶۷)، مرآت البلدان، به‌کشش: عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
7. اقبال لاهوری، محمد (بی‌تا)، احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات کتاب پایا.
8. بابایی،‌ حبیب الله‌ (۱۳۹۳،)‌ کاوش‌های نظری در الهیات و تمدن، قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
9. بخاری، محمد بن‌اسماعیل (۱۴۰۱ق)، صحیح بخاری، بیروت: دار الفکر.
10. بورلو، ژوزف (۱۳۷۹)، تمدن اسلامی، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
11. بیهقی، احمد بن‌حسین (‌۱۴۰۵)،‌ دلایل النبوه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
12. توین‌بی، آرنولد (۱۳۵۳)، تمدن در بوته آزمایش، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
13. جعفریان، رسول (۱۳۸۵)، «ادوار تمدن اسلامی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش  107-108، سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
14. حنبلی، عبدالرحمن (۱۴۱۷)، فتح الباری، تحقیق محمود شعبان و دیگران، مدینه: مکتبة الغرباء.
15. دورانت، ویل (۱۳۶۷)، تاریخ تمدن، ترجمه حمید عنایت و...، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ دوم.
16. ـــــــــــــــ (۱۳۷۰)‌، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب خویی،‌ تهران: سازمات آموزش و انتشارات انقلاب اسلامی.
17. رفیع، جلال (۱۳۷۱)، در بهشت شداد، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ دوم.
18. زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۷۶)، کارنامه اسلام، تهران: انتشارات امیرکبیر.
19. زیدان، جرجی (۱۳۳۶)، تاریخ تمدن اسلام، علی جواهرکلام، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
20. سروش، ‌عبدالکریم (۱۳۶۱)، علم چیست، فلسفه چیست، تهران: پیام آزادی، چاپ دوم.
21. ـــــــــــــــ (۱۳۷۰)، تفرج صنع، تهران: انتشارات سروش، چاپ دوم.
22. ـــــــــــــــ (۱۳۷۱)، اوصاف پارسایان، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
23. شریعتی، ‌علی (۱۳۷۰)،‌ تاریخ تمدن (مجموعه آثار، ج ۱۱)،‌ تهران: انتشارات قلم.
24. ـــــــــــــــ (۱۳۷۱)، بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی (مجموعه آثار، ج ۲۷)، تهران: انتشارات الهام، چاپ سوم.
25. شریف، میرمحمد (۱۳۶۲)، تاریخ فلسفه در اسلام، زیر نظر نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
26. صفا، ذبیح الله(۱۳۷۱)، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، تهران: مؤسسه انتشارات و نشر دانشگاه تهران.
27. طباطبایی،‌ سیدمحمد‌حسین (۱۴۱۲)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم:‌ جامعه مدرسین حوزه علمیه.
28. علمداری، کاظم (۱۳۸۲)، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران: انتشارت نشر توسعه، چاپ نهم.
29. عنایت، حمید (۱۳۶۲)، تفکر نوین سیاسی اسلام، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
30. ـــــــــــــــ (۱۳۶۳)، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: انتشارت سپهر، چاپ سوم.
31. غزالی، ابوحامد (بی‌تا)، احیاء علوم الدین، بیروت: دار الکتب العربی.
32. فیض کاشانی، محمد‌حسن (۱۳۶۵)، الوافی، اصفهان: انتشارات امیرالمؤمنین.
33. کرمانی، ناظم‌الاسلام (۱۳۲۸ق.)، تاریخ بیداری ایرانیان، چاپ سنگی موجود در کتابخانه آستان قدس.
34. کرمر، جوئل (۱۳۷۵)، ‌احیای فرهنگی در عهد آل بویه، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
35. کسرایی، محمدسالار (۱۳۷۶)، چالش سنت و مدرنیته در ایران، تهران: نشر مرکز.
36. کوفی، محمد بن‌ابی‌شیبه (۱۴۰۹/۱۹۸۹م)، المصنف، تحقیق سعید اللجام، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
37. گرانبام، فن (۱۳۴۲)، وحدت و تنوع در تمدن اسلامی، ترجمه عباس آریان‌پور، تبریز: کتاب‌فروشی معرفت.
38. لوکاس، هنری (۱۳۶۶)، تاریخ تمدن، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران: انتشارات کیهان.
39. مایکل، آندره، با همکاری هانری لوران (۱۳۸۱)، اسلام و تمدن اسلامی، ترجمه حسن فروغی، تهران: انتشارات سمت.
40. متز، آدام (۱۳۶۴)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا قراگوزلو، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
41. مخبرالسلطنه (مهدی‌قلی)، هدایت (۱۳۶۳)، گزارش ایران، به اهتمام محمدعلی صوتی، تهران: نشر نقره.
42. المسایح،‌ احمد عبدالرحیم (‌۱۴۱۰)، فلسفة الحضارة الاسلامیه، قاهره، بی نا.
43. مطهری، مرتضی (۱۳۷۶)، نهضت‌های اسلامی در صدساله اخیر، تهران: انتشارات صدرا، چاپ بیست‌ودوم.
44. ـــــــــــــــ (۱۳۹۰)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
45. نائینی، محمدحسین (۱۳۳۴)، تنبیه الامه و‌تنزیه المله، تهران: به کوشش سیدمحمود طالقانی، چاپ سوم.
46. نصر، سیدحسین (۱۳۷۹)، انسان و طبیعت (بحران معنوی انسان متجدد)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
47. ـــــــــــــــ (۱۳۸۴)‌، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
48. ـــــــــــــــ (۱۳۸۹)، اسلام و تنگناهای انسان متجدد، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: دفتر نشر سهروردی.
49. نوروزی فیروز، رسول و فضه خاتمی‌نیا (۱۳۹۲)، «اسلام تمدنی: پلی میان سنت و تجدد»، دوماهنامه آینه پژوهش، ش۱۴۰.
50. وایتهد، آلفرد نورث (۱۳۷۱)،‌ سرگذشت اندیشه‌ها، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
51. یوکیشی، فوکوتساوا (۱۳۶۳)، نظریه تمدن، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران:‌ نشر گیو.