آموزۀ ابن‌رشدی وحدت عقل (‌نفس عاقله)‌ و انکار جاودانگیِ شخصی

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

hasanusofian@gmail. com

چکیده

یکی از تعالیم منسوب به ابن‌رشد که در قرن سیزدهم میلادی حملات تند مقامات کلیسا را متوجه ابن‌رشدیان لاتینی ساخت، آموزۀ فلسفی وحدت عقل (نفس عاقله) در همۀ آدمیان است که لازمۀ آن را انکار جاودانگی فردی دانسته‌اند. ابن‌رشدیان خود این ملازمه را پذیرفته و گاه برای دفاع هم‌زمان از آن آموزۀ فلسفی و این اعتقاد دینی به نظریۀ حقیقت دوگانه (امکان حق بودن دو گزارۀ متناقض در دو ساحت مختلف) پناه برده‌اند. خاستگاه اصلی این آموزه، دیدگاه ارسطو دربارۀ عقل فعال و منفعل است. بر اساس تفسیر ابن‌رشد از سخنان ارسطو، عقل فعال - در کنار عقل منفعل - عقلی از عقول انسانی است که هنگام مرگ، از بدن انسان جدا می‌شود و حیات جاویدان خود را پی می‌گیرد. حال با توجه به این نکته که هر یک از آدمیان عقل فعال مخصوص خود ندارد (و عقل منفعل هر شخص نیز همراه بدن از میان می‌رود) به حقیقت این مسئله پی می‌بریم که چرا لازمۀ آموزۀ وحدت عقل را انکار معاد و جاودانگی فردی دانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ibn Roshd’s Theory of the Unity of the Intellect (Rational Soul) and the Denial of the Individual Immortality

نویسنده [English]

  • Hassan Yousofian
چکیده [English]

Ibn Roshd (Averroes) maintains the unity of the intellect (rational soul) in all humans, which leads to the denial of the individual immortality. Proponents of Ibn Roshd admitted consequence and in order to defend this view along with the doctrine of individual immortality they had to subscribe to the weird theory of the double truth (the possibility of the truth of two contradictory propositions in two different domains). The source of the theory of the intellectual unity is in Aristotle’s view of the active and passive intellects. According to Ibn Roshd’s interpretation of Aristotle, the active intellect is –besides the passive one- an intellect which separates from the human body at death and enjoys an immortal life. However given the fact that the active intellect is numerically one and it is not the case that each human person has their own active intellect and the passive intellect dies with the death of the body, we should come to the conclusion that the theory of intellectual unity entails the denial of the individual immortality. According to this theory, what remains after death, is one universal immaterial entity (the active intellect). Ibn Roshd has sometimes been explicit on this consequence. The underlying reason for this claim is that the source of numerical plurality is matter; therefore, if the soul is immortal, there will only be one soul when the bodies disappear. Nonetheless Ibn Roshd proposes the possibility of there being a fine-grained matter, which might be the grounds for the plurality of the souls after death.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Rushd
  • Rational Soul
  • individual immortality
  • active intellect
  • passive intellect
  • resurrection.  

مراجع

1.   ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1384) درخشش ابن‌رشد در حکمت مشاء، تهران: طرح نو.
2.   ابن‌رشد، ابوالولید محمد، (1377) تفسیر مابعدالطبیعة، تهران: حکمت.
3.   ـــــــ ، (1994م) تلخیص کتاب النفس، تحقیق: محسن مهدی و ابراهیم مدکور، القاهرة: المکتبة العربیة و المجلس الاعلی للثقافة.
4.   ـــــــ ، (1997م) فصل‌المقال فی تقریر ما بین الشریعة و الحکمة من الاتصال، تحقیق: محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
5.   ـــــــ ، (1998م) تهافت‌التهافت، تحقیق محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
6.   ارسطوطالیس، فی النفس، (1980م) تحقیق عبدالرحمان بدوی، بیروت: دار القلم (‌کویت: وکالة المطبوعات)‌.
7.   الخضیری، زینب محمود، (1985م) اثر ابن‌رشد فی فلسفة العصور الوسطی، بیروت: دار التنویر، الطبعة الثانیة.
8.   داوودی، علی‌مراد، (1349) عقل در حکمت مشاء از ارسطو تا ابن‌سینا، تهران: کتابفروشی دهخدا.
9.   دورانت، ویل، (1371) تاریخ تمدن، ج4، ترجمۀ ابوالقاسم طاهری، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، سوم.
10. ده‌فو، کارا، (1933م) «ابن‌رشد» فی: دائرة المعارف الاسلامیة ، القاهرة: دار الفکر، ج1، ص166 - 175.
11. رینان، ارنست، (‌1957م) ابن‌رشد و الرشدیة، ترجمة عادل زُعیتر، القاهرة: دار احیاء الکتب العربیة.
12. ژیلسون، اتین، (1386) فلسفۀ اسلامی و یهودی، ترجمۀ حسن فتحی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ دوم.
13. شیخ، سعید، (1369) مطالعات تطبیقی در فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ مصطفی محقق داماد، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
14. الطباطبایی، محمدحسین، (1416ه‍.ق) نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
15. الفارابی، ابونصر، (1991م) آراء اهل المدینة الفاضلة، تحقیق البیر نصری نادر، بیروت: دار المشرق، السادسة.
16. فهمی زیدان، محمود، (1993م) «نظریۀ ابن‌رشد فی النفس و العقل» فی: ابن‌رشد مفکراً عربیاً و رائداً للاتجاه العقلی (‌القاهرة: المجلس الاعلی للثقافة)‌، ص39-55.
17. قوام صفری، مهدی، (1382)‌ نظریۀ صورت در فلسفۀ ارسطو، تهران: انتشارات حکمت.
18. کاپلستون، فردریک، (1387) تاریخ فلسفه، ج2، ترجمۀ ابراهیم دادجو، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
19. کرد فیروزجایی، یارعلی، (1386) نوآوری‌های فلسفۀ اسلامی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
20. المصباحی، محمد، (1988الف) اشکالیة العقل عند ابن‌رشد، بیروت و الدار البیضاء: المرکز الثقافی العربی.
21. ـــــــــ ، (1998ب) الوجه الآخر لحداثة ابن‌رشد، بیروت: دار الطلیعة.
 
22. Aquinas, Thomas, (1975) Summa Contra Gentiles, v. 2, translated by James F. Anderson, London: University of Notre Dame Press.
23. ـــــــــ , (1991) Summa Theologiæ (A concise translation), edited by Timothy McDermott, USA: Christian Classics.
24. ـــــــــ , (2006) Summa Theologiæ (Latin text and English translation), Cambridge: Cambridge University Press.
25. Aristotle, “On the Soul (De Anima)” trans. by J. A. Smith, in: Great Books of the Western World, v. 7, pp. 631-668.
26. Copleston, Frederick, (1972) A History of Medieval Philosophy, Notre Dame & London: University of Notre Dame Press.
27. Copleston, Frederick, (1985) A History of Philosophy, New York & London: Doubleday.
28. Ebbesen, Sten, “Averroism” in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, v 1, pp. 595 - 598.
29. Leibniz, Gottfried W., (1976) Philosophical Papers and Letters, edited by Leroy E. Loemker, Boston (USA): D. Reidel Publishing Company, 2nd edition.
30. Lloyd, G. E., (1968) Aristotle: The Growth & Structure of his Thought, London: Cambridge University Press.
31. MacClintock, Stuart, “Averroes” in: Paul Edwards (ed.), The Encyclopedia of Philosophy, v. 1, pp 220-223.
32. Marenbon, John, (1987) Later Medieval Philosophy, London & New York: Routledge & Kegan Paul.
33. Maurer, A. , “Averroism, Latin” in: New Catholic Encyclopedia, v. 1, pp. 1127-1129.
34. McInerny, Ralph, (1993) Aquinas Against the Averroist: On There Being Only One Intellect, USA: Purdue University Press.
35. Pine, Martin, “Double Truth” in: Philip P. Wiener (ed.), Dictionary of the History of Ideas (New York: Scribeners, 1973), v. 2, pp. 31-37.
36. Ross, David, (1974) Aristotle, London: Methuen, (1923).
37. Siger of Brabant, On the Intellective Soul (Source: www. fordham. edu).
38. Williams, M. E. , “Soul, Human, Immortality of (Part 4)” in: New Catholic Encyclopedia, v. 13, pp 468 - 470

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار