تأثیر تلقی ابن‌ سینا از نفس بر تصویر او از جاودانگی

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

در این مقاله نشان می‌دهیم که معاد جسمانی از دیدگاه ابنسینا آموزه‌ای خردگریز است؛ یعنی اثبات عقلی آن ممکن نیست و تنها باید آن را از طریق نقلی - که خود در نهایت مورد تأیید عقل است - پذیرفت. البته، ابن سینا معاد روحانی را به‌لحاظ عقلی قابل اثبات می‌داند؛ از نظر او ذات نفس، عقل است که مجرد بوده و دیگر قوا به دلیل تحققشان از ناحیه تعلق نفس به بدن بهعنوان امری مادی، غیر مجرد‌اند. از آن‌جا که قوّه عقل مجرد است و بعد از مرگ بدن باقی می‌ماند، می‌توان تبیینی فلسفی از لذات و آلام آن ارائه کرد. در نتیجه، معاد روحانی لذات و آلام قوّه عقل است که از ملکات حسنه و رذیله سرچشمه می‌گیرد. اما با توجه به این‌که قوای نباتی و حیوانی در بدن تحقق دارند، با جدایی نفس از بدن نابود شده و از این‌رو، ارائۀ تبیین فلسفی از لذات و آلام آنها - در نظام فلسفی ابن سینا- میسور نیست. در نتیجه، اثبات عقلی معاد جسمانی امکان ندارد. به نظر می‌رسد، این تواضع عقلی بهتر از تلاش‌های ناموفق برای اثبات عقلی معاد جسمانی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Implications of Avicenna’s Conception of the Soul for his Conception of Survival

نویسنده [English]

  • Reza Akbari
چکیده [English]

In this paper I will show that Avicenna considers the bodily resurrection as a non-reasonable doctrine, which cannot be proved and can only be accepted through religious narrations which are eventually proved by reason. Avicenna, of course, maintains that the spiritual resurrection can be proved by reason. He takes the essence of the soul to be the intellect as an immaterial entity. Since the intellectual faculty is immaterial and survives the death of the body, there might be a philosophical account for its pleasures and pains. Thus the spiritual resurrection consists in the pleasures and pains of the intellect, which arise from the person's virtues and vices. But given that the vegetative and animative faculties are inside the body, they are destroyed after the separation of the soul from the body, and so its pleasures and pains cannot be philosophically accounted for. Thus it is impossible to prove the bodily resurrection by reason. It seems to me that this intellectual modesty is much better than attempts to prove the bodily resurrection through reason.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • Intellect
  • soul
  • immortality
  • Bodily resurrection
  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، (1313ه‍.ق)«رساله اسئله بهمنیار و اجوبتها»، فی رسائل اخری لابن سینا (هامش شرح الهدایة الاثیریه)، تهران.
  2. ـــــــ ، (1313ه‍.ق) «رساله المعاد»، فی رسائل اخری لابن سینا (هامش شرح الهدایة الاثیریه) تهران.
  3. ـــــــ ، (1326ه‍.ق) «فی الاجرام العلویه» فی تسع رسائل فى الحکمة والطبیعیات، قاهره: دارالعرب، چاپ دوم.
  4. ـــــــ ، (1363) المبدأ و المعاد،  تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
  5. ـــــــ ، (1371) المباحثات، قم: انتشارات بیدار.
  6. ـــــــ ، (1379) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  7. ـــــــ ، (1383(الف))الهیات دانش نامه علایی، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
  8. ـــــــ ، (1383‌(ب)) رساله نفس، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
  9. ــــــ ، (1404ه‍.ق(الف)) الشفاء، الالهیات، قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی.

10. ــــــ ، (1404ه‍.ق(ب)) الشفاء، الطبیعیات، کتاب النفس، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشى.

11. ـــــــ ، (1404ه‍.ق(ج))التعلیقات، بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى.

12. ـــــــ ، (1953م)«رساله فی النفس و بقائها و معادها» فی رسائل ابن سینا، ج‌2، استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.

13. ـــــــ ، (1980م) عیون الحکمه، بیروت: دارالقلم.

14. الاسفراینی، فخرالدین محمد بن علی،(1383) شرح کتاب النجاة، مقدمه و تحقیق: حامد ناجی اصفهانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

15. الرازی، فخر الدین محمد بن عمر، (1407ه‍.ق)المطالب العالیه من العلم الإلهی، بیروت: دار الکتاب العربی.

16. ـــــــ ، (1411ه‍.ق) المباحث المشرقیه فى علم الالهیات و الطبیعیات، قم: انتشارات بیدار، چاپ دوم.

17. الشهرستانی، محمد بن عبد الکریم،(1425ه‍.ق)نهایه الاقدام فی علم الکلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.

18. بهمنیار بن المرزبان، (1375)التحصیل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران،چاپدوم.

19. الطوسی، خواجه نصیرالدین، (1375)شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغة.

20. خلیلی، اکرم و اکبری، رضا، «ابن‌سینا فیلسوف عقل-ایمان‌گرا»، حکمت سینوی، شماره 39 (بهار و تابستان 1387)، ص81-93.

21. شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)، (1981م)الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث.

22. ـــــــ ، (1354)المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.

23. ـــــــ ، (1360)الشواهد الربوبیهفى المناهج السلوکیة، مشهد: المرکز الجامعى للنشر، چاپ دوم.