فخر رازی از عقل‌گرایی اعتدالی تا ایمان‌گرایی خردپیشه

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

محمدحسین مهدوی نژاد

چکیده

نقش رازی در تحوّل علم کلام
دورۀ حیات فخر رازی (543 ـ 606 ه‍ .) از جهات بسیاری تکرار سیر زندگانی غزالی است. او در ابتدا از طریقة اشعری حمایت کرد، امّا سرانجام بر این عقیده شد که طریقة اشعریّه فقط برای عامّة مردم خوب است. با این وجود، نه مشتمل بر اصل حقیقت است و نه از آن تشفّی حقیقی حاصل می‌شود. متکلّمان پیش از رازی در بُعدی گسترده از اسلاف خود پیروی می‌کردند و از آثار آنان بهره‌مند می‌شدند، امّا رازی و هم‌فکرانش بیشتر به آثار فیلسوفانی مانند ابونصر فارابی (متوفّی 339 ه‍ .) و ابن‌سینا (370 ـ 428 ه‍ .) متّکی بودند و از کتاب‌های آنان بهره می‌جستند. از این‌رو، علم کلام به وضعیّتی رسید که بدون دانستن فلسفه و منطق دانسته نمی‌شد. این ویژگی در کلام، باعث شد تا متکلّمان بعد از رازی از متکلّمان قبل از رازی متمایز شده و به فلسفه‌گرایش یابند. منابع متکلّمانِ پس از رازی بیش از آن‌که کتاب‌ها و آثار متکلّمان باشد، آثار فیلسوفان بود به‌گونه‌ای که بخشی از نظریّات آنان در کتاب‌های کلامی مورد بحث واقع شدند.

عنوان مقاله [English]

فخر رازی از عقل‌گرایی اعتدالی تا ایمان‌گرایی خردپیشه

نویسنده [English]

  • mohammadhosein mahdavinezhad
1. ابن‌خلدون، عبدالرّحمن، مقدّمۀ ابن خلدون، ترجمة محمد پروین گنابادی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1353.
2. پترسون، مایکل و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو، چاپ اوّل، 1376.
3. الثعالبی، عبدالعزیز، محاضرات فی التّفکیر الإسلامی و الفلسفة، تقدیم و تحقیق: حمّادی السّاحلی، بیروت، دار الغرب الإسلامی، الطبعة الاولی، 1999 م.
4. رازی، فخرالدّین، اسرار التّنزیل و انوار التّأویل، تهران، چاپ سنگی، 1301 ه‍ . 1883 م.
5. ـــــــــــــــ ، جامع العلوم، بمبئی: مطبع مظفری، چاپ سنگی، 1323 ق.
6. ـــــــــــــــ ، الرسالة الکمالیة فی الحقایق الالهیّة، مقدمه و تصحیح: سید‌محمّد باقر سبزواری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1335 ش.
7. ـــــــــــــــ ، البراهین در علم کلام، مقدّمه و تصحیح: سید‌محمد‌باقر سبزواری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1341 ش.
8. ـــــــــــــــ ، کتاب الاربعین فی اصول الدّین، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة الاولی، 1353 ه‍ . ق.
9. ـــــــــــــــ ، لوامع البیّنات شرح أسماء الله تعالی و الصّفات، تقدیم و تعلیق: طه عبدالرّؤوف سعد، القاهرة، مکتبة الکلّیات الأزهریّة، 1396 ه‍ . ق.
10. ـــــــــــــــ ، محصّل افکار المتقدّمین و المتأخّرین من العلماء و الحکماء و المتکلّمین، و بذیله تلخیص المحصّل للعلّامة نصیرالدّین الطوسی، راجعه و قدّم له طه عبدالرّؤوف سعد، بیروت، دار الکتاب العربی، الطبعة الاولی، 1404 ه‍ . ق.
11. ـــــــــــــــ ، المطالب العالیة من العلم الالهی، تحقیق: احمد حجازی السَّقا، بیروت، دار الکتاب العربی، الطبعة الاولی، 1407 ه‍ . ق.
12. ـــــــــــــــ ، المباحث المشرقیّة فی علم الالهیّات و الطبیعیّات، تحقیق و تعلیق: محمّد المعتصم بالله البغدادی، بیروت، دار الکتاب العربی، الطبعة الاولی، 1410 ه‍ . ق.
13. ـــــــــــــــ ، شرح عیون الحکمة، تحقیق: احمد حجازی السّقا، تهران، مؤسسة الصادق، الطبعة الاولی، 1415 ه‍ . ق / 1373 ش.
14. ـــــــــــــــ ، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الرابعة، 1422 ه‍ . / 2001م.
15. ـــــــــــــــ ، المسائل الخمسون فی اصول الدّین، تحقیق: احمد حجازی السّقا، القاهرة، المکتب الثّقافی، الطبعة الاولی، 1989 م.
16. ـــــــــــــــ ، معالم اصول الدّین، تقدیم و تعلیق: د. سمیح دغیم، بیروت، دار الفکر اللبنانی، الطبعة الاولی، 1992 م.
17. ـــــــــــــــ ، أساس التّقدیس فی علم الکلام، تحقیق: محمّد العریبی، بیروت، دار الفکر اللبنانی، الطبعة الاولی، 1993 م.
18. ـــــــــــــــ ، و دیگران، چهارده رساله، ترجمه و تصحیح: سید محمّدباقر سبزواری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوّم، 1383.
19. الزّرکان، محمد صالح، فخرالدّین الرّازی و آراءه الکلامیّة و الفلسفیّة، بیروت، دار الفکر، 1383 ه‍ . / 1963 م.
20. الغزالی، ابوحامد محمّد بن محمّد، المقصد الأسنّی شرح أسماء الله الحسنی، مصر، مطبعة السعادة، الطبعة الثانیة، 1324 ه‍ . ق.
21. ـــــــــــــــ ، معارج القدس فی مدارج معرفة النفس، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1988 م.
22. ـــــــــــــــ ، الاقتصاد فی الاعتقاد، قاهره، شرکت مصطفی البابی. بی‌تا.
23. ولفسون، هاری آسترین، «مباحثی دربارة ظهور علم کلام»، ترجمة  نصرالله پورجوادی، مجلة معارف، دوره دوّم، شمارة 1، فروردین - تیر 1364.