دکتر حسن حنفى، استاد دانشگاه قاهره و یکى از روشنفکران برجسته و پرکار و انقلابى عرب است. آثار او این ویژگى را دارد که بطور یکسان، از میراث توانمند اسلامى و سنت فرهنگى غرب مدرن بهره مىگیرد و بر هردو اشراف دارد. او نه تنها در گستره نظرى مسائل اسلامى ،که درباره رویدادهایى که در جهان اسلام رخ مىدهد نیز آراء و آثار فراوانى دارد. از آن میان مىتوان از مقدمه او بر ترجمه عربى کتاب «حکومت اسلامى» مرحوم امام خمینى یاد کرد. این مقاله نخستین مقالهاى است که از او به زبان فارسى درمىآید. وراى درستى و ناراستى آراء و باورهاى او، آنچه مهم است آشنایى با اندیشمندى بزرگ و نامور از دیار و فرهنگ عرب و گشایش افقهایى نو براى پژوهش در کار و بار دانش دین و مشکلهاى نظرى و عملى جامعه دینى است.
1. شهرستانى. الملل والنحل (دو جلد)، مکتبة صبیح، قاهره، بىتا. علی سامی النشار، نشاة الفکر الفلسفی فی الاسلام (سه جلد)، دارالمعارف 1966. حسن حنفی، من العقیدة الى الثورة، جلد نخست، المقدمات النظریة، الفصل الثانى: بناء العلم، ص141227. 2. «تاریخباورى (Historicism) گرایشى در فلسفه و علوم انسانى است که با توجه به سیر تاریخى تکوین پدیدههاى اجتماعى، معناى آنها را روشن مىکند. و نیز فلسفهاى است که به تاریخ اصالت مىدهد و تاریخ انسان و حتى تاریخ وجود را داراى سیر تکوینى کمال یابنده و متوجه به جهتى خاص مىداند (همچون هگل و مارکس)» به نقل از داریوش آشورى. ر.ک: کاپلستون، فردریک. تاریخ فلسفه، ج7، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى و انتشارات سروش، 1367، ص435. (مترجم) 3. مانند: «مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین» اشعرى (330ه)، «التنبیه والرد على اهل الاهواء والبدع» ملطى شافعى (377ه)، «التمهید فى الرد على الملحدة والمعطلة والرافضة والخوارج والمعتزله» باقلانى (403ه)، «الفرق بین الفرق» بغدادى (429ه)، «الفصل» ابنحزم (456ه)، «اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین» رازى (606ه)، «فرق الشیعة» نوبختى و.... 4. مانند: «طبقات المعتزله» بلخى (319ه) و قاضى عبدالجبار (415ه) و حاکم حبشى (494ه). 5. حسن حنفى: «من العقیدة الى الثورة» جلد نخست «المقدمات النظریه» باب سوم: بناءالعلم، ص227-141. 6. همان، جلد دوم، توحید. 7. همان، جلد سوم، عدل. 8. همان، جلد چهارم، نبوت و معاد. 9. همان، جلد پنجم، ایمان و عمل و امامت. 10. نگاه کنید به دو بحث من «چرا مبحث انسان از میراث کهن ما غایب است؟» و «چرا مبحث تاریخ از میراث کهن ما غایب است؟» در: دراسات اسلامیه، ص456-393، الانجلو المصریة، قاهره، 1981. 11. «من العقیدة الى الثورة» المجلد الاول: المقدمات النظریة، الفصل الثالث، نظریه العلم، ص409-231. 12. همان، جلد نخست، فصل چهارم، نظریه وجود، ص636-411. الازهر مبحث وجود را از ماده درسى علم کلام حذف ساخته و دانش کلام را از نظریه ذات و صفات و افعال و بر پایه روش تصویب شده سال 1936، قانون شماره 26، آغاز مىکند. ر.ک: الایجى، مواقف، عالم الکتب، بیروت، بىتا، ص122-78 و 156 و200. 13. شاید درست این باشد که بگوییم درستى آن را اثبات کند و ناراستى نقیض آن را نیز اثبات نماید زیرا اگر درستى آن اثبات شود ولى ناراستى نقیضش نفى گردد، بناچار در یکى از این اثبات و نفیها خللى هست. (مترجم) 14. حسن حنفى. «التراث والتجدید»، موقفنا من التراث القدیم، القاهرة، المرکز العربى للبحث والنشر، 1980، ص171-157. 15. ر.ک: پژوهش من: کبوة الاصلاح در «دراسات فلسفیة» ص190-177 الانجلو المصریة القاهره 1987. 16. من العقیدة الى الثورة: جلد سوم، العدل، فصل نهم، خلق الافعال ص5381. 17. همان، فصل هشتم، العقل الغائى ص591-383. 18. همان. 19. همان، فصل نهم، تطور الوحى (النبوة) ص19-53. 20. همان، فصل دهم، مستقبل الانسانیة (المعاد)، 607-321. 21. همان، فصل یازدهم، النظر والعمل (الاسماء والاحکام)، ص61-51. و نیز پژوهش من درباره اندیشه دینى و دوگانگى شخصیت در «القضایا المعاصره» ج1، فى فکرنا المعاصر ص127-111 دارالفکر العربى، القاهره، 1976. 22. «من العقیدة الى الثورة» جلد پنجم. فصل دوازدهم: الحکم والثورة (الامامة)، 336-163. 23. همان، جلد پنجم، الامامة فى التاریخ، انهیار ام نهضة، ص391-336. 24. همان، جلد پنجم، من الفرقة العقایدیة الى الوحدة الوطنیة، 391-336.
)