مبانى اقتدار و زندگى سیاسى

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

چکیده

پیچیدگى کنشهاى اجتماعى، بویژه آنگاه که ماهیت‏سیاسى مى‏یابند، غالبا مانع از درک و فهم درست رفتارها و روابط موجود در جامعه مى‏شود. این امر، در مواردى، پیامدهاى سیاسى‏اجتماعى شگرفى دارد; به‏گونه‏اى که گاه مسیر سرنوشت‏یک جامعه را تحت تاثیر قرار مى‏دهد.
اهمیت این موضوع، بیشتر از آنجا سرچشمه مى‏گیرد که در جوامع در حال توسعه، پس از مدتى الگوهاى شناختى و رفتارى جامعه، بویژه در ارتباط با پدیده دولت و حکومت، چنان دستخوش دگرگونى مى‏شود که فهم کنش و واکنشهاى شهروندان، حتى براى خود دولتهاى نوساز و توسعه‏گرا نیز مشکل و، در مواردى، نومیدکننده مى‏گردد. نمونه بارز این پدیده، در سالهاى پایانى نظام پهلوى قابل مشاهده است که شاه به‏رغم تلاشهایى که، به گمان خود، براى نوسازى کشور کرد با واکنش منفى شدیدى از سوى جامعه و مردم روبه‏رو شد و سرانجام، از قدرت ساقط گردید. درک این رفتار سیاسى مردم، چنان براى آخرین پادشاه تاریخ ایران، مشکل بود که تا آخر عمر نیز نتوانست از پس تحلیل آن برآید و، به‏ناچار، آن را به خیانت و ناجوانمردى دولتمردان وقت آمریکایى در حق خود، نسبت مى‏داد.
چرا شاه، به‏رغم تجربه کمابیش درازمدتى که در امر کشوردارى داشت، از فهم و درک روند و فرآیندى که موجب افول اقتدار نظام شاهنشاهى در میان توده‏هاى مردم و، در نتیجه، پس زدن آن از سوى ملت‏شد، عاجز ماند؟


عنوان مقاله [English]

مبانى اقتدار و زندگى سیاسى

نویسنده [English]

  • Rahim Ryvft
پى‏نوشتها:
1. گزارش نسبتا جامعى از نظریه‏هاى مربوط به تحلیل انقلاب اسلامى، در اثر ذیل آمده است: حمیرا مشیرزاده، «نگرشى اجمالى به نظریه‏هاى انقلاب در علوم اجتماعى‏»، در: مجموعه مقالات انقلاب اسلامى و ریشه‏هاى آن(1)، قم، معاونت امور اساتید نهاد نمایندگى رهبرى در دانشگاهها، 1374، ص‏15-85.
2. بررسى ممتعى از معانى مختلف «اقتدار» در فصل پنجم از کتاب فلسفه سیاسى، ویراسته آنتونى کوئینتن آمده است. اما به‏طور خلاصه، در بیان تفاوت میان قدرت و اقتدار، گفته شده است: قدرت یعنى توانایى تامین اطاعت، و اقتدار یعنى حق چشمداشت اطاعت.
3. براى شاخصهاى ثبات سیاسى، از جمله ر.ک: ساموئل هانتینگتون، سامان سیاسى در جوامع دستخوش دگرگونى،ترجمه محسن ثلاثى، تهران، نشر علم، 1370، ص‏6 و 28-23.
4. مونتى پالمر، لارى اشترن، چارلز گایل، نگرشى جدید به علم سیاست، تهران، دفتر مطالعات سیاسى و بین‏المللى، 1371، ص‏103-102.
5. پیشین.
6. مستدل‏ترین و علمى‏ترین تلاش را در این راه، آیت‏الله میرزا محمد حسین نائینى در تنبیه الامة و تنزیه الملة به انجام رسانده است.
7. ر.ک: Robert Dowse & John Hughes, Political Sociology, 1986, ch. 2, نیز: جورج ریتزر، نظریه جامعه‏شناسى در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثى، تهران، انتشارات علمى، 1374، ص‏118.
8. غلام‏عباس توسلى، نظریه‏هاى جامعه‏شناسى، تهران، سمت، 1369، ص‏189.
9. پیشین، ص‏188.
10. جورج ریتزر، پیشین، ص‏131; نیز غلام‏عباس توسلى، پیشین، ص‏187-186.
11. جورج، ریتزر، پیشین، ص‏132-131.
12. غلام‏عباس توسلى، پیشین، ص‏187.
13. جورج ریتزر، پیشین، ص‏132-129.
14. پیشین، ص‏153-152.
15. پیشین، ص‏181.
16. پیشین، ص‏182.
17. پیشین، ص‏181.
18. پیشین، ص‏143-142. براى توضیح پیرامون سه مرحله مزبور، ر.ک: عماد افروغ، «خرده‏فرهنگها و وفاق اجتماعى‏»، نقدونظر، ش‏78، ص‏171-157.
19. جورج ریتزر، پیشین، ص‏143.
20. پیشین.
21. Micheal Thompson & ..., Cultural Theory, Boulder & ..., Westview Press, 1990.
22. همان‏گونه که اشاره شد، در مکتب ساختى‏کارکردى پارسونز، یکى از کارکردهاى هر نظام سیاسى یا اجتماعى، «تطبیق‏» است; یعنى این‏که نظام باید بتواند خودش را با موقعیت و محیطى که در آن قرار گرفته است تطبیق دهد و محیط را نیز با نیازهایش سازگار سازد. (جورج ریتزر، پیشین، ص‏131.)
23. تد رابرت گر، چرا انسانها شورش مى‏کنند، ترجمه على مرشدى‏زاد، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردى، 1377، ص‏207.
24 . پیشین، ص‏206-205.
25 . پیشین، ص‏207-208.
26 . پیشین، ص‏276.
27 . پیشین، ص‏277.
28 . براى مطالعه روند واگرایى روحانیت و حکومت قاجار، ر.ک: حامد الگار، نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، ترجمه ابوالقاسم سرى، چاپ دوم، تهران، توس، 1359.
29 . غلامحسین زرگرى‏نژاد، رسائل مشروطیت، تهران، انتشارات کویر، 1374، ص‏18-17.
30 . نقل از: ادوارد براون، انقلاب ایران، ترجمه احمد پژوه، ص‏171.
31 . محمدعلى همایون کاتوزیان، چهارده مقاله در ادبیات، اجتماع، فلسفه و اقتصاد، تهران، نشر مرکز، 1373، ص‏191-190.
32 . محمد ترکمان، رسائل، اعلامیه‏ها، مکتوبات، ... و روزنامه شیخ شهید فضل‏الله نورى، جلد اول، تهران، رسا، 1362، ص‏375-371.
33 . براى نمونه، ر.ک: محمدعلى همایون کاتوزیان، مصدق و مبارزه براى قدرت در ایران، ترجمه فرزانه طاهرى، تهران، نشر مرکز، 1372، ص‏25و26.
34 . فریدون آدمیت، ایدئولوژى نهضت مشروطیت ایران، تهران، انتشارات پیام، چ‏اول، 1355، ص‏355.