رهبرى فره‏مندانه در آسیاى امروزى: مائو، گاندى و خمینى

تاریخ جدید آسیا، تا حد زیادى، دایرمدار یک رشته انقلابهاى ملى است. ملل کنونى آسیا، از اندونزى، چین و ویتنام گرفته تا هند، پاکستان و ایران، نمایانگر آمیزه پیچیده‏اى از تمدنهاى کهن و مبارزات انقلابى معاصرند. واضح است که طیف وسیعى از عوامل تعیین‏کننده، در خیزشهاى اجتماعى قرن بیستم نقش داشته‏اند، که از آن جمله‏اند امپریالیسم غربى، علم و فن‏آورى نوین، علایق قومى متعارض، رودررو شدن نظامهاى ارزشى سنتى با تلاش در جهت دین‏زدایى، و مقتضیات توسعه اقتصادى و تغییر اجتماعى.
در عین حال که مجموعه متنوعى از عوامل تاریخى، سیاسى و فرهنگى، اوضاع و احوالى مستعد تغییر اساسى را در آسیاى امروزى ایجاد کرده‏اند، یک عامل بنیادین در هر انقلابى رهبرى است. در رهبران یک جنبش مى‏توان درونمایه‏هاى محورى، انگیزه‏هاى محرک، و روحیات گروه را تشخیص داد. زیرا از آنجا که رهبران، نیازها و خواسته‏هاى پیروانشان را با صراحت اظهار مى‏کنند، به نظر مى‏رسد که ناگزیر، به شکل تجسم نمادین توده‏ها درمى‏آیند. مثلا نهضت اصلاح طلبى پروتستانتیزم در اروپا ناگزیر با شخصیت مارتین لوتر پیوند خورده بود; درست همان طور که انقلاب امریکا نمى‏تواند از مبلغان اصلى آن: تامس جفرسون، ساموئل آدامز، و جرج واشنگتن جدا باشد.
اهمیت غیرقابل انکار رهبرى در جنبشهاى اجتماعى منجر به تالیفات محققانه قابل ملاحظه‏اى شده است. هرچند که محققان در باب میزان تعیین‏کنندگى‏اى که یکایک رهبران نسبت‏به پیامدهاى تاریخى دارند، که چیزى است غیر از واکنش صرف رهبران نسبت‏به شرایط اجتماعى و اقتصادى غیرشخصى، و همین‏طور در باب بهترین ابزار سنجش نفوذ یا تاثیر رهبران توافق ندارند. شکى نیست که ارتباط میان سخنگویان و حامیان جنبشهاى توده‏اى متضمن تاثیر و تاثر پیچیده‏اى میان افکار عمومى، دخل و تصرف در نمادها، استراتژى‏هاى بسیج [نیروها]، و جنبه‏هاى روان شناختى انقلابیون است. براحتى مى‏توان با این نتیجه‏گیرى برنز همراه شد که «رهبرى یکى از مشهودترین و فهم‏ناشده‏ترین پدیده‏هاى روى زمین است‏».