معنا و ماهیت عمل بر اساس حد وسط اخلاقی نزد ابن سینا

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه (نویسنده مسئول)

2 دانشیار دانشگاه مفید

چکیده

مسئلۀ اصلی این مقاله پرسش از چیستی معنا و ماهیت عمل اخلاقی نزد ابن سیناست. اینکه عمل اخلاقی که نزد بوعلی با رعایت حد وسط دو خُلق متضاد برابر است، چه اقتضائاتی دارد و با چه شرایطی می‌توان عملی را حد وسط اخلاقی به شمار آورد. همچنین عمل اخلاقی با چه مقدمات معرفتی به وجود می‌آید و به لحاظ هستی‌شناختی چه خصوصیاتی دارد. برای پاسخ به این پرسش‌ها، نخست جایگاه اقتضائات فرهنگی و قومی را در معنابخشیدن به عمل بر اساس حد وسط اخلاقی از منظر ابن سینا بررسی می‌کنیم. سپس به مفهوم حد وسط در منظومۀ اخلاقی بوعلی می‌پردازیم و تبدیل عمل بر اساس آن به عادت و خُلق و خو را تحلیل می‌کنیم. در ادامه، نشان می‌دهیم ماهیت عمل اخلاقی برای آحاد جامعه به لحاظ معرفت‌شناختی در اعتماد به اقوال عارفان و در نتیجه، عمل بر اساس قانون شریعت شکل می‌گیرد. ماهیت هستی‌شناختی عمل اخلاقی نیز ذیل افزودن صورتی خاص به مجموع صورت‌های موجود در عالم بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Meaning and the Nature of Action according to Ibn Sina’s Moral Middle Term

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hani Jafarian 1
  • Mir Saeid Mousavi Karimi 2
1 MA, Philosophy (Corresponding Author).
2 Associate Professor, Mofid University.
چکیده [English]

The main question in this paper is the meaning and the nature of moral actions for Ibn Sina. What are the requirements of a moral action that is, for Ibn Sina, the result of observing the middle path between two opposing temperaments? And under what conditions can an action count as a moral middle term? What are the epistemic prerequisites of a moral action? And what are its ontological features? In order to answer these questions, we should first discuss the significance of cultural and ethnical requirements in providing a meaning for an action as a middle term in Ibn Sina’s moral system, and we will then analyze how the action can turn into a habit or a temperament. We then go on to show that the epistemic nature of a moral action is formed for individuals in the society as a matter of reliance on what mystics and the rulings of sharia say. The ontological nature of a moral action will be elucidated in terms of the addition of a certain form to the forms already existing in the world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Sina
  • Ethics
  • Middle Term
  • sharia
  • Form
1. ابن‌سینا. حسین بن عبدالله (1361)، سماء طبیعی، ترجمه و شرح محمد علی فروغی، تهران: امیر کبیر.
2. ـــــــــــــــ (۱۳۷۵)، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
3. ـــــــــــــــ (1383)، طبیعیات دانشنامۀ علائی، مقدمه، حواشی و تصحیح سید محمد مشکوة، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
4. ـــــــــــــــ (1385)، الهیات نجات، ترجمۀ سید یحیی یثربی، قم: بوستان کتاب.
5. ـــــــــــــــ (1388)، نفس شفا، ترجمه و شرح از حسین ناییجی، قم: مؤسسۀ امام خمینی;.
6. ـــــــــــــــ (1390)، الهیات از کتاب شفا، ترجمۀ ابراهیم دادجو، تهران: امیرکبیر.
7. ـــــــــــــــ (1391الف)، تحفه، ترجمۀ ضیاء الدین درّی، در: مجموعه رسائل شیخ الرئیس ابن سینا، تصحیح و توضیحات سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
8. ـــــــــــــــ (1391ب)، مبدأ و معاد، مجموعه رسائل شیخ الرئیس ابن سینا، ترجمۀ محمود شهابی خراسانی، تصحیح و توضیحات سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
9. ـــــــــــــــ (1391ج)، حدود یا تعریفات، مجموعه رسائل شیخ الرئیس ابن سینا، ترجمۀ محمد مهدی فولادوند، تصحیح و توضیحات سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
10. ـــــــــــــــ (1391د)، اضحویه، مجموعه رسائل شیخ الرئیس ابن سینا، ترجمۀ بی‌نا، تصحیح حسین خدیو جم، قم: آیت اشراق.
11. ـــــــــــــــ (1393)، فن شعر شفا، رساله‌های شعری فیلسوفان مسلمان، ترجمۀ سید مهدی زرقانی و محمدحسن حسن‌زادۀ نیری، تهران: سخن.
12. ـــــــــــــــ (1980)، عیون الحکمة، بیروت: دارالقلم.
13. ـــــــــــــــ (بی‌تا)، فی أقسام العلوم العقلیة، تسع رسائل فی الحکمة و‌الطبیعیات، مصر: دار الکتاب المصری.
14. جوزجانی (۱۳۸۹)، شرح بر حی‌ابن یقظان، ابن سینا و تمثیل عرفانی، تدوین هانری کربن، تهران: سوفیا.
15. جعفریان، محمدهانی و میرسعید موسوی کریمی (1393)، اعتمادگرایی اخلاقی در رسائل مشرقی ابن‌سینا، اخلاق وحیانی، ش 7.
16. ـــــــــــــــ (1394)، «بررسی کارکرد اخلاقی صورت داستانی در رسائل مشرقی ابن سینا»، هستی و شناخت، ج2، ش 1.
17. ساوی، سهلان (1370)، شرح رسالة الطیر ابن‌سینا، به‌اهتمام محمدحسین اکبری، تهران: الزهراء.