«عیار» و «اساس» در اسلامی بودن تمدّن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

آیا ملاک دینی‌بودن یک تمدن و از جمله تمدن اسلامی، امور باطنی و ایمانی در آن تمدن است یا ابعاد ظاهری و دینی هر تمدنی ملاک دینی بودن آن را به دست می‌دهد؟ مدعای این مقاله آن است که تمدن اسلامی از نقطه اسلام و امور ظاهری دینی آغاز می‌شود (عیار تمدن اسلامی) و در نقطه ایمان و امور باطنی دینی به کمال می‌رسد (اساس تمدن اسلامی). اسلام (از به زبان آوردن شهادتین تا عمل به مناسک دینی) به‌عنوان آسان‌ترین معیار می‌تواند امت اسلامی را در گسترده‌‌ترین مقیاس (با بیشترین‌ کمیت و چه‌بسا کمترین کیفیت در نظام مناسبات انسانی) در کنار هم گردآورد، ولی تمرین اسلام و التزام به ظواهر دینی زمینه را برای رشد و تعمیق امور باطنی و ایمانی هموار می‌کند و دست‌کم برخی از مسلمانان را به اوج کمال دینی می‌رساند (بیشترین کیفیت با کمیتی کمتر در نظام مناسبات انسانی). هرچند ظاهر اسلامی و دینی، هم در آغاز و هم در نقطه پایان، ملاکِ اسلامی‌بودن تمدن در سطح کلان خواهد بود، اسلامِ تهی از ایمان با اسلام برآمده از ایمان به لحاظ سطح، قلمرو و ژرفا متفاوت خواهند بود و در تنظیم مناسبات انسانی هم نقش اسلامِ برخاسته از ایمان بسیار تأثیرگذارتر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measure and Foundation in the Islamity of Civilization

نویسنده [English]

  • Habibollah Babaei
Faculty member of Islamic Sciences and Culture Academy.
چکیده [English]

What is criterion for the Islamity of the Islamic civilization? Is it faith (Internal feature) or Islam (External factor)? Emphasizing on Islam as an external issue could result in hypocrisy, and highlighting faith (Iman) might conduce to excommunication (Takfir) in the civilization. In order to resolve this dilemma, I will argue that Islamic civilization (in theory and in reality), starts from minimum Islam to include as many people as members of the Muslim Ummah, then it develops by faith and internal practices. These practices are spiritual trainings, by which hypocrisy can be removed. At the same time, it is essential and fundamental to pave the way for faith-foster by spiritual rituals. Although social faith and faithful civilization is the peak point of the Islamic civilization but faith per se (without external signs) cannot be evaluated on individual and social scales. Based on this, on the contrary to excommunicators, Islam is the single way for the recognition of Islamity in the civilization, and Iman is the way not for evaluation and inquisition, but for flourishing of humanity on individual and social scale to make inter-human relationships that is the hard core of every civilization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • civilization
  • Islam
  • Iman
  • Unseen
  • Human Brotherhood
قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
1. ابن منظور، ابی الفضل جمال الدین محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب، ج 3، بیروت: دار صادر.
2. اشفیتسر، البرت (1997م، 1418)، فلسفةُ الحضارة، ترجمه عبد الرحمن بدوی، بیروت: دار الاندلس للطباعة والنشر.
3. بابایی، حبیب الله (1391)، «اخوت انسانی و پیامدهای اخلاقی آن در عرصۀ جهانی بر پایۀ اندیشه آیت الله جوادی آملی»، اسراء، ش 13.
4. ـــــــــــــــ (1393)، رنج عرفانی و شور اجتماعی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
5. تمیمی آمدی، عبد الواحد (1366)، تصنیف الغرر الحکم ودرر الکلم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
6. الحسینی البحرانی، سید هاشم (1417)، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 5، قم: مؤسسةُ البعثه.
7. دیوانی، امیر (1380)، دانشنامه امام علی، زیر نظر علی اکبر رشاد، چاپ اول، تهران: نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
8. شاهرودی، عبدالعلی محمدی (1377)، معانی الاخبار، ترجمه محمدی، ج 1، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
9. صدری، احمد (1380)، مفهوم تمدن و لزوم احیای آن در علوم اجتماعی، چاپ اول، تهران: مرکز بین‏المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها و هرمس.
10. طباطبایی، محمدحسین (1417/ 1997م.)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
11. ـــــــــــــــ (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
12. الطوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن (1414)، امالی، قم: دار الثقافه.
13. کلینی، محمد بن یعقوب (بی‌تا)، اصول کافی، ج 1، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
14. مجلسی، محمد باقر (1403 / 1983 م)، بحار الانوار، ج 5، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
15. مطهری، مرتضی (1385)، مجموعه آثار، ج 23، چاپ سوم، تهران: صدرا.
16. نصر، سیدحسین (1382)، «برخورد تمدن‌ها و سازندگی آینده بشر»، در: نظریه برخورد تمدن‌ها، هانتینگتون و منتقدانش، ترجمه و ویراسته مجتبی امیری، چاپ چهارم، تهران: مرکز چاپ و وزارت امور خارجه.
17. هانتینگتون، ساموئل (1382)، «برخورد تمدن‌ها»، در: نظریه برخورد تمدن‌ها، هانتینگتون و منتقدانش، ترجمه و ویراسته مجتبی امیری، چاپ چهارم، تهران: مرکز چاپ و وزارت امور خارجه.
18. Mazlish, Bruce (2001), “Civilization in a Historical and Global Perspective,” International Sociology, 16.
19. Koneczny, Feliks (1962), On the Plurality of Civilizations, London: Polonica Publications.
20. Newman, Jay (1979), “Two Theories of Civilization,” Philosophy, Vol. 54, No. 210.