«امّت»، فراتر از تمدن در آینه قرآن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا

2 استاد دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا (س)

3 عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

اسلام دینی جامع و جهانی است و اجرای همه‌جانبه آن، مستلزم قالبی تمدنی (به‌مثابه کلان‌ترین نظام مناسبات انسانی) و تأمین‌کننده چنین واحد کلان اجتماعی است. اصطلاح تمدن، با انباشت مفهومی و فرهنگی آن در غرب، حاوی جوهری سکولار است که موجب تردید و احتیاط در استفاده از این اصطلاح می‌شود. بدین سان باید در پی اصطلاحی جایگزین در بستر فرهنگ اسلامی بود. در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیل مفهومی، واژه‌هایی از قرآن‌کریم واکاوی می‌شود که در مظان این معنا، ‌دارای گستردگی اجتماعی است. در میان پنج واژه مطرح در این مقاله که دربردارندۀ معنای گسترده اجتماعی باشد، به‌ظاهر واژگان بلد، قریه، مدینه و مُلک جایگزین مناسبی برای تمدن نیستند. در این میان، واژه فراگیر «امّت» کلان‌ترین و جامع‌ترین نظام مناسبات انسانی است که با افزوده‌های فراتمدنی‌اش، چه‌بسا ترسیم‌کنندۀ مناسب‌ترین بستر تکامل انسان برای تأمین نیازهای فراگیر مادی و معنوی فرد و جامعه باشد. امّت با افزوده‌هایی همچون آرامش‌زایی، سبقت در خیرات، نظارت درونی و نیز عناصری همچون وحدت و حاکمیت نوعی انسانی، جامعیت، وسعت، نظام‌مندی، تعادل و هدف‌مندی به جهت ماهوی، کلان‌تر و نظام‌مندتر از دیگر اصطلاح‌های قرآنی و نیز اصطلاح تمدن است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

“Umma”, Beyond Civilization in the Quranic View

نویسندگان [English]

  • kosar ghasemi 1
  • fathieh fattahizadeh 2
  • Habibollah Babaei 3
1 alzahra university
2 alzahra university
3 Faculty member of the Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Islam is a comprehensive global religion, and its full-fledged realization demands a civilizational framework (as the largest system for human relations), which can supply such a large-scale social unit. Because of its conceptual and cultural accumulations in the West, the term, “civilization,” has come to have a secular essence, which might lead to reservations and cautions as to its use in our context. Thus, we need to pinpoint an alternative term within the Islamic culture. In this paper, we employ a descriptive method and concept analysis, in order to recover Quranic terms that might serve as candidates for such a socially wide concept. Of the five terms discussed in this paper, which have a socially wide connotation, it seems that terms, “balad” (city), “qarya” (village), “madīna” (polis), and “mulk” (territory), do not qualify as alternatives to “civilization.” However, the general word, “Umma,” provides the widest and most comprehensive system of human relations, which, with its meta-civilizational additions, might picture the most appropriate bedrock for human perfection in order to provide universal material and spiritual needs of the individual and the society. With added notions such as peacefulness, hasting in good things, domestic monitoring, as well as elements such as unity and typical sovereignty of humans, comprehensiveness, width, systematicity, balance, and purposefulness, “Umma” is characteristically of a larger scale and is more comprehensive than other Quranic terms, as well as “civilization.”

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Quran
  • civilization
  • Umma
  • Hanif nation
  • human perfection

مراجع

1. ابن سیده، علی بن اسماعیل (1421ق)، المحکم والمحیط الاعظم، مصحح: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
2. ابن‌فارس، احمد (1404ق)، معجم ‌مقاییس ‌اللغه، مصحح: عبدالسلام‌ محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
3. ابن‌منظور، محمد ‌بن ‌مکرم (1414ق)، لسان ‌العرب، بیروت: دار صادر.
4. احمدی، ظهیر (1388)، «مفهوم‌شناسی امّت در قرآن و اجتماع»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن‌کریم، ش2.
5. ازهری، محمد بن‌ احمد (1421ق)، تهذیب‌اللغه، بیروت: دار احیاء ‌التراث ‌العربی.
6. ایزوتسو، توشی‌هیکو (1381)، خدا و انسان در قرآن، معناشناسی ‌جهان‌بینی ‌قرآنی، مترجم: احمد‌آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
7. آشوری، داریوش (1370)، دانشنامه سیاسی، تهران: انتشارات مروارید.
8. بابایی، حبیب‌الله (1395)، «اربعین راهی به آن سوی تمدن»، سایت مباحثات، به‌آدرس:
www.mobahesat.ir
9. ــــــــــــــــــ (1396)، «شاخص‌های تمدن (در دو رویکرد عرفی و قدسی)، پژوهش‌های تمدن نوین اسلامی، س1، ش2.
10. ــــــــــــــــــ (1396)، «تبارشناسی مفهوم‌ تمدن در غرب‌جدید»، آینه پژوهش، س28، ش1.
11. ــــــــــــــــــ (1388)، جستاری نظری در باب تمدن، قم: پژوهشگاه‌ علوم‌ و فرهنگ ‌اسلامی.
12. بستانی، فواد افرام (1375)، فرهنگ ابجدی، تهران: اسلامی.
13. بوذری‌نژاد، یحیی (1391)، «منشأ حیات اجتماعی از منظر علامه ‌طباطبایی»، نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، س2، ش2.
14. پهلوان، چنگیز (1382)، پنج‌ گفتگو، تهران: مؤسسه انتشارات ‌عطایی.
15. جعفری، محمدتقی (1359)، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ ‌اسلامی.
16. جوهری، اسماعیل بن ‌حماد (1376ق)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم ‌للملایین.
17. دژآباد، حامد و مهدی فرامرزی (1396) «بررسی دیدگاه مفسران فریقین درباره مصداق ملک عظیم»، مطالعات تفسیری، س8، ش29.
18. راغب ‌اصفهانی، حسین ‌بن ‌محمد (1412ق)، المفردات ‌الفاظ ‌القرآن، بیروت: دار القلم.
19. زمخشری، محمود بن عمر (1386)، مقدمه الادب، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
20. سید بن ‌قطب، ابن ‌ابراهیم ‌شاذلی (1412ق)، فی ‌ظلال ‌القرآن، بیروت: قاهره: دار الشروق.
21. صاحب، اسماعیل بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، تحقیق و تصحیح: محمدحسن آل‌یاسین، بیروت: عالم الکتب.
22. طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
23. طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
24. عبدالباقی، محمدفواد (1431ق)، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره: دارالکتب المصریه.
25. عبداللهی، یحیی (1393)، «فلسفه تاریخ از منظر علامه طباطبایی»، تاریخ اسلام‌ درآینه پژوهش، س11، ش1.
26. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب‌ العین، قم: نشر هجرت.
27. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه.
28. قدسی، علی (1386)، امّت واحده در قرآن کریم، بینات، ش54.
29. قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
30. مرادی، فاطمه (1394)، «تعارف و تعامل معروف دو اصل بنیادین در فرایند تمدنی»، نقدونظر، س20، ش4.
31. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
32. مردن، سیمون (1383)، فرهنگ در امور جهانی در جهانی شدن سیاست روابط بین الملل در عصر نوین‌ بین‌المللی، ج2، ترجمه: گروهی از مترجمان، تهران: ابرار معاصر.
33. مصطفوی، حسن (1430ق)، التحقیق ‌فی ‌کلمات ‌القرآن‌ الکریم، بیروت: قاهره-لندن: دارالکتب ‌العلمیه.
34. مصلایی‌پور، عباس و ایوب پروینی (1396)، «بررسی تطبیقی مفهوم امّت با تکیه بر آرای تفسیری مفسران»، مطالعات‌ تفسیری، س8، ش29.
35. مطهری، مرتضی (1390)، آزادی معنوی، تهران: انتشارات صدرا.
36. مکارم‌ شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب ‌الاسلامیه.
37. مهنا، عبدالله علی (1413)، لسان اللسان: تهذیب اللسان العرب، بیروت: دارالکتب العلمیه.
38. نوروزی‌فیروز، رسول (1394)، «تمدن‌ به مثابه ‌سطح‌ تحلیل»، نقد‌و‌نظر، س20، ش4.
39. همایون، محمدهادی (1390)، تاریخ تمدن و ملک مهدوی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
40. ــــــــــــــــ (1394)، «ملک عظیم؛ مهدویت و تمدن ‌در قرآن‌کریم»، مشرق ‌موعود، ش34.
41. Eliade, Mircea (1986), The Encyclopedia Of Religion, New York: Macmillan Publishing Company.
42. Giddnes, Anthony (1991), Modernity And Self-Identity, New York: Stanford University Press.
43. Katzenstein, Peter. J. (2011), Civilizathonal State, Secularism And Religion, In: Craig 32-Calhoun, Mark Jurgensmeyer Jonathan Wanatwerpen, Rethinking Secularism, Oxford University Press.
44. Newman, Jay (1979), “Two Theories Of Civilization, Philosophy,” Vol. 54, No. 210
45. Tiryakian, Edward A. (2001), “Introduction: The Civilization Of Modernity And The Modernity Of Civilizations,” International Sociology, No.16.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار