مبانی نظری «فنا» از نظر امام خمینی(قدّس سرّه) و مایستر اکهارت

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری عرفان اسلامی، قم، ایران

چکیده

امام خمینی(قدّس سرّه) و مایستر اکهارت، دو تن از عارفان مشهور مسلمان و مسیحی هستند و در تفکر عرفانی آنها نفس سالک در‌نهایت در وجود خداوند فانی می‌شود. بر این اساس، در مقاله پیش‌ رو به این پرسش پرداخته‌ایم که آیا آموزۀ فنا در آرای این دو متفکر مبانی مشترکی دارد؟ بررسی تطبیقیِ تفکر آنها به صورت تحلیلی- استنباطی و با هدف شناخت چیستی فنای نفس صورت گرفته است. تجرد نفس مبنای مشترک در آرای این دو اندیشمند است که زمینۀ تبیین فنای معرفتی نفس را فراهم می‌آورد. سفر نفس در آرای امام خمینی(قدّس سرّه) و اکهارت با قدم عشق آغاز می‌شود. از نظر امام خمینی(قدّس سرّه)با تجلّی الوهیت (در مقام احدیت)، فنا و تحول در نفس سالک رخ می‌دهد؛ در‌حالی‌که فنا نزد اکهارت در مرتبۀ واحد که فراتر از مرتبۀ الوهیت و فراتر از مرتبۀ وجود است صورت می‌گیرد. به هر حال تجلّی الوهیت و شهود آفریدگار در مرتبۀ الوهیت یا در مرتبۀ واحدِ اکهارتی که از نظر امام خمینی(قدّس سرّه) مرتبۀ تعین الهی و واحدیت است، رخ می‌دهد؛ بنابراین فنا تحول معرفتی و وجودی نفس و تأثیر‌پذیری آن از اسما و صفات الهی است؛ نه نابودی نفس. رهاورد مهم فنای نفس، «شهود وحدت وجود» در آراء این دو متفکر است و تهی‌وارگی نفس از غیر‌خداوند به هنگام شهود دیگر نتیجۀ بنیادی به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Theoretical Foundations of “Self-Annihilation” in the Views of Imam Khomeini and Meister Eckhart

نویسنده [English]

  • Abu ali Abdoulqader Mohammadi
PhD student of Islamic mysticism, Qom, Iran
چکیده [English]

Imam Khomeini and Meister Eckhart are two well-known Muslim and Christian mystics, respectively. In their mystical views, the spiritual traveler’s soul will finally be annihilated in God’s being. In this article, we are concerned with whether the doctrine of annihilation (fanā) has the same intellectual foundations in their views? Their views are comparatively considered in analytic-inferential terms in order to learn about the nature of the soul’s annihilation. One common assumption made by both is the soul’s immateriality, which prepares the ground for an account of the soul’s epistemic annihilation. The soul’s journey begins with love in the views of Imam Khomeini and Eckhart. For the former, the annihilation and transformation occur in the traveler’s soul through a manifestation of divinity at the stage of Oneness (Aadiyya), while for the latter, annihilation occurs at the stage of Unity (wāidiyya) which is higher than the stage of divinity and existence. At any rate, the manifestation of divinity and the intuition of the Lord occur at the stage of divinity or Eckhart’s stage of Unity, which is for Imam Khomeini the stage of divine determination. For this reason, annihilation is the soul’s epistemic and existential transformation and its being affected by divine names and attributes, rather than the destruction of the soul. For both of these intellectuals, the major accomplishment through the soul’s annihilation is the “intuition of the unity of existence,” in addition to the soul’s emptiness from anything but God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Self-annihilation
  • intuition
  • unity of existence
  • Imam Khomeini
  • Meister Eckhart
1. ابن منظور، محمد. (1414ق). لسان العرب (ج15، چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
2. اردبیلی، عبدالغنی. (1381). تقریرات فلسفۀ امام خمینی (ج2). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدّس سرّه).
3. استیس، والترت. (1388). عرفان و فلسفه (مترجم: خرمشاهی، چاپ هفتم). تهران: سروش.
4. امام خمینی، روح الله. (1378). سرالصلاة (چاپ ششم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدّس سرّه).
5. امام خمینی، روح الله. (1376). مصباح الهدایة الی الخلافة والولایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدّس سرّه).
6. امام خمینی، روح الله. (1388الف). شرح چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(قدّس سرّه).
7. امام خمینی، روح الله. (1388ب). شرح دعاء السحر (مترجم فارسی، چاپ دوم). تهران: مؤسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی.(قدّس سرّه)
8. امام خمینی، روح الله. (1410ق). تعلیقات علی‌ شرح فصوص الحکم و مصباح الانس (چاپ دوم). قم: پاسدار اسلام.
9. جوادی آملی، عبدالله. (1384). حیات حقیقی انسان در قرآن. قم: اسراء.
10. جوادی آملی، عبدالله. (1386). رحیق مختوم (ج2-5). قم: اسراء.
11. جوادی آملی، عبدالله. (1388). شمس الوحی تبریزی. قم: اسراء.
12. جوادی آملی، عبدالله. (1389 الف). سیره ‌پیامبران در قرآن (ج7). قم: اسراء.
13. جوادی آملی، عبدالله. (1389 ب). تسنیم (ج20). قم: اسراء.
14. حسن‌زاده آملی، حسن. (1381). انسان و قرآن. قم: قیام.
15. صدرالمتألهین، محمد. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج7، چاپ سوم). بیروت: دار احیاء التراث.
16. غزالی، محمد. (1386). احیاء العلوم (مترجم: خوارزمی، چاپ ششم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
17. غزالی، محمد. (1416ق). مجموعة رسائل الغزالی (چاپ اول). بیروت: دالفکر.
18. فراهیدی، خلیل. (1409ق). کتاب العین (ج8، چاپ دوم). قم: هجرت.
19. کاپلستون، فردریک‌چارلز. (1388). تاریخ فلسفه (مترجم: ابراهیم دادجو، ج3، چاپ اول). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
20. کاشانی، عبدالرزاق. (1426ق). اصطلاحات الصوفیة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
21. کاکایی، قاسم. (1381). وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت. تهران: هرمس.
22. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار (ج81). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
23. محیی الدین، محمد. (1946م). فصوص الحکم (ج1). قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
24. Blakney Raymond, Bernard. (1941). Meister Eckhart A Modern Translation. New York: Hpper and Brothers Publishers.
25. Ekhart, Meister. (1986). Teacher and Preacher. New York: Paulist press.
26. McGinn, Bernard. (2009). The Complete Mystical Works of Meister Eckhart. (Maurice O'C. Walshe, Trans. and Ed.). New York: Crossroad Publishing Company.