تبیین اخبار طینت: توریه یا جبرگرایی؟

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر در جایگاه هیأت علمی/ پزوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

2 دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران.

3 دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

اعتقاد به جبر از مهم‌ترین چالش‌های کلامی است که در نیمه دوم سدۀ اول هجری از سوی معاویه در اسلام پایه‌گذاری شد و خلفای اموی در جهت ترویج آن کوشیدند. در برابر، مکتب تشیع از مخالفان سرسخت جبرگرایی بوده و به رهبری امامان اهل‌بیت(ع) همواره با این اعتقاد باطل جنگیده است؛ اما در‌عین‌حال روایت‌هایی موسوم به «روایت‌های طینت» از آن بزرگواران رسیده است که موهم اعتقاد به جبر است. در توجیه و تبیین این روایت‌ها و نشان‌دادن سازگاری آنها با اعتقاد به اختیار انسان در رفتار، کردار و باورها بسیار سخن گفته‌اند که به‌ظاهر ناتمام می‌نماید؛ از‌این‌رو ما ضمن پذیرش صدور فی الجمله این روایت‌ها، به این نتیجه رسیده‌ایم که ائمه به دلیل آنکه در شرایط تقیه قرار گرفته بودند، به‌ناچار به شیوۀ توریه سخن گفته و از واژه «طین» به‌عنوان یک نماد بهره گرفته‌اند؛ بنابراین روایت‌های طینت مفهومی جز آنچه از ظاهر آنها برمی‌آید، دارند و لازم است با نگاه به روایت‌هایی خارج از این باب شناخته ‌شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Account of the Hadiths of Ṭīna: Dissimulation or Determinism?

نویسندگان [English]

  • hoseinali yousefzadeh 1
  • Sayyed Mohammad Kazem Tabatabaee 2
  • Mohammad Ghafoorinejad 3
1 Qom/resercherman
2 Associate professor, University of the Quran and Hadiths, Qom, Iran
3 Associate professor, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Determinism (jabr) is one of the most important theological challenges, originated in Islam by Mu’awiya in the second half of the first century AH, and was then promoted by the subsequent Umayyad caliphs. On the contrary, Shiism was strongly opposed to determinism, fighting this false belief under the leadership of the Imams from the Household of the Prophet Muhammad. Notwithstanding this, there are hadiths from the Imams known as “Hadiths of Ṭīnat” (Hadiths of Nature), which might imply determinism. Much has been said by way of justifying and accounting for these hadiths and showing their compatibility with the belief in human free will in his actions and beliefs, but all these seem implausible. Thus, having tentatively accepted the reliability of such hadiths, we conclude that since the Imams were in circumstances that demanded dissimulation (taqīyya), they had to talk by way of dissimulation, using the word, “ṭīn” (clay), as a symbol. Therefore, hadiths of Ṭīnat denote something indeed which is contrary to their apparent meanings, and they need to be known by considering other hadiths.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadiths of Ṭīnat
  • Shiite Imams
  • determinism
  • dissimulation (taqīyya)

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابن اثیر، مبارک بن احمد (1367)، النهایه، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
3. ابن اشعث، محمد بن محمد (بی‌تا)، الجعفریات (الأشعثیات)، تهران: مکتب النینوی الحدیثه.
4. ابن بابویه، محمد بن علی (1385ق)، علل الشرایع، به‌کوشش: بحرالعلوم، نجف: المکتبة الحیدریه.
5. ابن بابویه، محمد بن علی (بی‌تا)، التوحید، به‌کوشش: حسینی تهرانی، قم: جامعه مدرسین.
6. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
7. اصفهانی، راغب (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
8. اصلانی، محسن و زهرا مصطفوی (1395)، «بررسی اخبار طینت با تکیه بر دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی»، اندیشه نوین دینی، ش47.
9. انصاری، مرتضی (1409ق)، القضاء الاسلامی، به‌کوشش: میرزا حسین‌قلی، بیروت: مؤسسة الاسلامیة.
10. بصری، حسن (1408ق)، رسائل العدل والتوحید، به‌کوشش: محمد عماره، بیروت: بی‌نا.
11. بهبها‌نی‌، وحید (1384)، حاشیه الوافی، قم: مؤسسة‌ العلامة المجدد الوحید البهبها‌نی‌.
12. بیهقی، احمد (1416ق)، السنن الکبری، به‌کوشش: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الفکر.
13. تفتازانی، سعدالدین (1409ق)، شرح المقاصد‌، تعلیق:‌ عبدالرحمن‌ عمیره، بی‌جا، شریف الرضی‌.
14. جرجانی، علی ‌بن محمد (1370)، کتاب التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
15. جزایری، سیدنعمت‌الله (بی‌تا)، الانوار الانعمانیه، تبریز: حقیقت.
16. حر عاملی، محمد بن حسن (1418ق)، الفصول المهمه، قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع).
17. حرانی، حسن بن شعبة (1404ق)، تحف العقول، به‌کوشش: غفاری، قم: نشر اسلامی.
18. حلی، حسن بن سلیمان (1391)، مختصر البصائر، قم: انتشارات زائر.
19. خراسانی، ابوجعفر (1416ق) ‏هدایة الأمة، قم: مؤسسة البعثة.‏
20. خوانساری، آقاجمال ‌الدین (1359)، شرح احادیث طینت، به‌کوشش: عبدالله نورانی، تهران: نهضت زنان مسلمان.
21. دینوری، ابن قتیبه (1413ق)، الامامة و السیاسه، به کوشش: علی شیری، بیروت: الرضی.
22. سیوطی، جلال ‌الدین (1416ق)، الاتقان، به‌کوشش: سعید المندوب، لبنان: دار الفکر.
23. شبر، عبدالله (1407ق)، مصابیح الانوار، بیروت: مؤسسة النور المطبوعات.
24. شهرستانی، محمد (1395ق)، الملل والنحل، به‌کوشش: سیدکیلانی، بیروت: دار المعرفه.
25. طباطبایی، محمدحسین (1393ق) المیزان، ج8، بیروت: اعلمی.
26. طباطبایی، محمدحسین (1419ق)، الرسائل التوحیدیه، بیروت: مؤسسة النعمان.
27. طبرسی، علی بن حسن (1418ق)، مشکاة الانوار، به‌کوشش: هوشمند، قم: دار الحدیث.
28. طبرسی، فضل بن حسن‏ (1406ق)، مجمع البیان، بیروت: دار المعرفه.
29. طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، به‌کوشش: اشکوری، تهران: مرتضوی.
30. طوسی، نصیرالدین و قطب الدین الرازی (1375)، شرح الاشارات والتنبیهات، قم: البلاغه.
31. علم الهدی، سید‌مرتضی (1405ق)، مجموعه رسائل، به‌کوشش: احمد حسینی و مهدی رجایی، قم: بی‌نا.
32. فراهیدی، خلیل بن احمد (1414ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
33. فیض کاشانی، محسن (1406ق)، الوافی، به‌کوشش: ضیاء الدین، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع).
34. الفیومی، احمد بن محمد (1405ق)، المصباح المنیر، قم: دار الهجرة.
35. قاضی، عبدالجبار (1965‌م)، المغنی، به‌کوشش: جورج قنواتی، قاهره: الدار المصریة.
36. کریمی، مرتضی (1395)، «بررسی دیدگاه امام خمینی در باره اخبار طینت»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش68.
37. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، قم: دار الحدیث.
38. مازندرانی، محمد صالح (1421ق)، شرح اصول کافی، به‌کوشش: سید‌علی عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
39. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
40. مجلسی، محمد‌باقر (1404ق)، مرآة العقول، به‌کوشش: رسولی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
41. مدرسی طباطبایی، سید‌حسین (1389)، مکتب در فرایند تکامل، تهران: انتشارات کویر.
42. مفید، محمد بن محمد (1414ق)، الاختصاص، به‌کوشش: غفاری و زرندی، بیروت: دار المفید.
43. مقاتل، ابن عطیه (بی‌تا)، أبهی المراد، بی‌نا، بی‌جا.
44. موسوی خمینی، روح الله (1410ق)، المکاسب المحرمه، قم: اسماعیلیان.
45. نقی‌زاده، حسن (1385)، «اخبار طینت»، مطالعات اسلامی، ش72.
46. نوری، حسین (1407ق)، مستدرک الوسائل، بیروت: آل‌البیت(ع).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار