بررسی «حیّ‎بن یقظان» ابن‎طفیل از منظر ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه دین و محقق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (نویسندۀ مسئول).

2 استادیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی.

چکیده

در میان فیلسوفان دین درباره وجودداشتن یا نداشتن هسته مشترک در تجربه‌های دینی دو دیدگاه مطرح است: ذات‎گرایی و ساخت‌گرایی. ذات‎گرایان بر وجود یک یا چند هسته مشترک در همه تجربه‎های دینی بشر تأکید دارند. در مقابل، ساخت‌گرایان معتقدند هیچ‌گونه تجربه خالصی وجود ندارد و همه انواع تجربه‌های دینی از طریق فرایند پیچیده نظام باورها یا ساختار مفهومی شکل می‌گیرند. از سوی دیگر، در میان فیلسوفان اسلامی، تقریباً از زمان ابن‎سینا به بعد نوعی سنّت «حیّ‎بن یقظان‎نویسی» رواج داشته است که بر اساس تقریر ابن‌طفیل از آن، اگر بنا به فرض، نوزاد انسانی از همان آغاز در جزیره‎ای قرار گرفته، به‎تنهایی و به دور از انسان‌های دیگر رشد کند، قادر خواهد بود به‌تدریج با توجه به سرشت الهی‌‎ و نیز تجربه‎‎ها و مکاشفه‌های درونی‎اش، اندیشه‌های توحیدی را در خود بپروراند و انسانی موحّد گردد. در این مقاله، ضمن تبیین دو دیدگاه ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی، نخست این ادعا مطرح شده است که داستان «حیّ‎بن یقظان» با رویکردی ذات‌گرایانه خلق شده است. آن‌گاه در ادامه با اشاره به ‌بن‌مایه‌های ذات‌گرایی در این داستان، به نقّادی آن از منظر ساخت‌گرایی در تجربۀ دینی پرداخته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ibn Ṭufayl's Hayy b. Yaqẓān from Essentialist and Constructivist Points of View

نویسندگان [English]

  • Zolfaghar Nasseri 1
  • Mansour Nasiri 2
1
2
چکیده [English]

There are two views, in the philosophy of religion, on whether or not there is a common core to religious experiences: essentialism and constructivism. Essentialists emphasize there being one or more common cores to all religious experiences in all religions. In contrast, constructivists hold that there is not any pure experience, all sorts of religious experiences being formed by the complicated process of the system of beliefs or conceptual structures. In Islamic philosophy after Ibn Sina, however, there is a kind of tradition of writing a story of 'Hayy b. Yaqẓān'. According to Ibn Ṭufayl's version of the story, if a human infant grows in an island isolated from other human beings, he might be able to develop monotheistic thoughts on the basis of his divine nature and his inner experiences. In this paper, we seek to show that the story of Hayy b. Yaqẓān has an essentialist color. Finally we criticize the story from a constructivist point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious experience
  • essentialism
  • constructivism
  • Ibn Ṭufayl
  • Story of Hayy b. Yaqẓān
  • Language/Thought Relation

مراجع

  1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1371)، «ابن‎طفیل»، مقالات و بررسی‎ها، ش 51-52.
  2. ابن‎سینا، حسین‌بن عبدالله (1383)، رساله نفس، همدان: دانشگاه بوعلی.
  3. ابن‎طفیل، ابوبکر محمدبن‌ عبدالملک (1966)، حیّ‎بن یقظان، تحقیق و تعلیق: احمد امین، ط3، مصر: دارالمعارف.
  4. ______ (1351)، حیّ‎بن یقظان (زندۀ بیدار)، ترجمه: بدیع الزمان فروزان‎فر، چ3، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  5. استیس، والتر (1367)، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات سروش.
  6. افلاطون (1357)، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، تهران: انتشارات خوارزمی.
  7. الفاخوری، حنا (1377)، تاریخ ادبیات عربی، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات توس.
  8. انزلی، سید عطاء (1384)، «ساخت‎گرایی و نظریه حقّ معتقد ابن عربی»، اندیشه نوین دینی، ش2.
  9. باطنی، محمدرضا (1371)، پیرامون زبان و زبان‎شناسی، چ 2، تهران: نشر آگه.
  10. _______ (1374)، مسائل زبان‎شناسی نوین، چ 4، تهران: انتشارات آگاه.
  11. _______ (1387)، «رابطه زبان و تفکر»، بخارا، ش 66.
  12. بخاری، محمد‌بن اسماعیل (1400ق.)، الجامع الصحیح، 4 جلدی، ج2، چ1، تصحیح محب‌الدین خطیب و همکاران، قاهره: المطبعۀ السلفیۀ.
  13. پترسون، مایکل و دیگران (1383)، عقل و اعتقاد دینی، چ4، ترجمه: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
  14. پراودفوت، وین (1377)، تجربه دینی، ترجمه و توضیح: عباس یزدانی، چ1، قم: مؤسسه فرهنگی طه.
  15. توفیق، زینب (1390)، نظریه‎های یادگیری زبان، چ1، تهران: نشر قطره.
  16. چامسکی، نوام (1378)، زبان و مسائل دانش، ترجمه علی درزی، چ1، تهران: نشر آگاه.
  17. خرمشاهی، بهاء‌الدین (1384)، خدا در فلسفه، چ3، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  18. دکارت، رنه (1369)، تأملات در فلسفۀ اولی، ترجمه: احمد احمدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  19. اتّو، رودلف (1380)، مفهوم امر قدسی، ترجمه و توضیح: همایون همتی، چ 1، تهران: نقش جهان.
  20. سجادی، سید ضیاء الدین (1374)، حیّ بن یقظان و سلامان و ابسال، تهران: انتشارات سروش.
  21. صاحب الفصول، شیخ عبدالرحیم (1386)، عروج در تنهایی، تنظیم، بازنویسی فارسی و شرح: سعید غفارزاده.
  22. فاضلی، مجتبی (1391)، «معنا به‌مثابه تجربه»، نقد و نظر، ش 68.
  23. کاپلستون، فردریک (1375)، تاریخ فلسفه، ترجمه: سید جلال‌الدین مجتبوی، ج1و ج6، چ3، تهران: انتشارات سروش.
  24. _______ (1383)، فلسفۀ قرون وسطی، ترجمه: مسعود علیا، تهران: انتشارات ققنوس.
  25. کتز، استیون (1383)، ساخت‎گرایی، سنّت و عرفان، ترجمه و تحقیق: سیّد عطاء انزلی، قم: آیه عشق.
  26. کربن، هانری (1387)، ابن‌سینا و تمثیل عرفانی، ترجمه و توضیح انشاء الله رحمتی، چ 1، تهران: نشر جامی. 
  27. کی. سی. فورمن، رابرت (1384)، عرفان، ذهن، آگاهی، ترجمه: سید عطاء انزلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
  28. مطهری، مرتضی (1384)، مجموعه آثار، ج3، چ10، تهران: انتشارات صدرا.
  29. نصیری، منصور (1391)، «معرفت‌شناسی تجربه دینی، بررسی ادله مخالفان حجیت معرفت­شناختی تجربه دینی»، ذهن، ش 52.
  30. _______ (1392)، «بررسی ادله معتقدان به حجیت معرفت­شناختی تجربه دینی»، اندیشه نوین دینی، سال9، ش35.
  31. واعظی، احمد (1391)، «نسبی‌گراییِ زبانی»، نقد و نظر، سال 7، ش68.
  32. هیک، جان (1378)، مباحث پلورالیسم دینی، به انضمام نقد پلورالیسم دینی (بررسی دیدگاه متفکران مسلمان)، به قلم محمد لگنهاوزن، ترجمه: عبدالرحیم گواهی، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان.
    1. Evans, Donald (1989), "Can Philosophers Limit What Mystics Can do?  A Critique of Steven Katz", in: http:// www. jstor. org.
    2. Hick, John (2006), the New Frontier of Religion and Science, First published, Palgrave Macmilian.
    3. James, William (1902-1910), Writings, the Varieties of Religious Experience.
    4. _______  (1904), "A World of Pure Experience," First published in Journal of Philosophy, Psychology, and Scientific Methods1.
    5.  Katz, Steven T.  (ed.) (1978), Mysticism and Philosophical analysis, New York: Oxford University press.
    6. _______  (ed.) (1992), Mysticism and Language, Oxford: Oxford University press.
    7. Streng, Frederick J.  (1978), "Language and Mystical Awareness," in:  Steven T. Katz (ed.), Mysticism and Philosophical analysis, New York: Oxford University press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار