بررسی و نقد نسبت‌های محمد‌رضا حکیمی به فیلسوفان

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

استاد محمد‌رضا حکیمی با بهره‌گیری از بخش‌هایی از آرای بزرگان حکمت اسلامی، کوشیده است مقاصد مکتب تفکیک را از زبان خود این فیلسوفان بازگو کند و حکمت را از زبان خود حکیمان بی‌مقدار جلوه دهد. ایشان با گزینش بخش‌هایی از سخنان شیخ الرئیس، محقق طوسی، صدر المتألهین، علامه طباطبایی و امام خمینی و نیز با چشم‌پوشی از سیرۀ علمی و عملی این بزرگان، به طور غیر‌مستقیم آنها را به تناقض در رفتار و گفتار متهم کرده و فلسفه (و عرفان) را از دید این فیلسوفان نامدار بی‌ارزش جلوه داده است. در این مقاله تلاش کرده‌ایم با نشان‌دادن پاره‌ای از اشکال‌ها در گفته‌ها و نوشته‌های ایشان، اولاً، نادرستی اتهام تقابل فلسفه و فیلسوف (یا عرفان و عارف) با معارف اهل بیت (ع) را نشان دهیم؛ ثانیاً، اندک‌عبارت‌هایی را که استاد حکیمی از میان ده‌ها کتاب فلسفی گلچین کرده‌ و آنها را شاهدی بر بی‌اعتباری فلسفه (و عرفان) قرار داده است ارزیابی کنیم و با ذکر قرینه‌های مختلف از آرای خود فیلسوفان و نیز با درنظرگرفتن سیره علمی و سلوک عملی ایشان، معنای صحیح عبارت‌های مزبور را نشان دهیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examination and Critique of Mohammad Reza Hakimi’s Claims about Philosophers

نویسنده [English]

  • hasan ramazani
Assistant professor in the Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Mohammad Reza Hakimi has appealed to some remarks by prominent Muslim philosophers to find support for the claims of the School of Tafkīk, that is, to show that even philosophers themselves believe that philosophy is not valuable. He has selected some remarks by Avicenna, Khwaja Naṣīr Ṭūsī, Ṣadr al-Muta’allihīn, ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī and Imam Khomeini and accused them of contradiction in sayings and deed, ignoring their scholarships and practice. He attributed to them the view that philosophy (and mysticism) was worthless. In this paper, I try to show some problems in Hakimi’s remarks. Firstly, I show the falsity of the accusation that philosophy and philosophers (or mysticism and mystics) are at odds with the doctrines of Ahl al-Bayt (peace be upon them). Secondly, I assess the few remarks selected by Hakimi from among tends of philosophical books as evidence for the rejection of philosophy (and mysticism). I appeal to different pieces of evidence from philosophers themselves as well as their scholarly and practical conducts to show the true meanings of those remarks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mohammad Reza Hakimi
  • Philosophy
  • Mysticism
  • School of Tafkik

 

* قرآن‌کریم.
1. آشتیانی، سیدجلال ‌الدین (1387)، شرح فصوص الحکمة، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
2. (امام) خمینی(ره)‏، سیدروح الله (بی‌تا، الف)، مجموعه آثار، تفسیر سوره حمد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
3. ـــــــــــــــــــ‏ (بی‌تا، ب)، مجموعه آثار، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)‏ و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
4. ـــــــــــــــــــ‏ (1378)، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(س)، ج 18، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره)‏.
5. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن‌محمد (1366)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح: مصطفی درایتی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
6. حر عاملی، محمد بن‌حسن (1409ق.)‏، وسائل الشیعة، تصحیح: مؤسسة آل البیت(ع)‏، قم: مؤسسه آل البیت(ع)‏، چاپ اول.
7. ـــــــــــــــــــ‏ (1414ق.)، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة(ع)‏، تصحیح: بنیاد پژوهش‏های اسلامی، مشهد: آستانه الرضویة المقدسه، مجمع البحوث الإسلامیه، چاپ اول.‏
8. حکیمی، محمد‌رضا (1375)، مکتب تفکیک، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
9. ـــــــــــــــــــ‏ (1381)، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: انتشارات دلیل ما، چاپ اوّل.
10. ـــــــــــــــــــ‏ (1383)، مقام عقل، انتشارات دلیل ما، چاپ اوّل.
11. سایت فردا، به آدرس www.fardanews.com، کد خبر: ۱۴۳۱۸۸.
12. سبحانی تبریزی، جعفر (1368)، «مقام علمی و فرهنگی علامه طباطبایی»، کیهان فرهنگی، ش 68.
13. ملاصدرا، محمد بن‌ابراهیم‏ (1361)، العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
14. ـــــــــــــــــــ‏ (1981م)‏، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
15. طباطبایی، سیدمحمد‌حسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
16. طوسی، نصیر الدین (1375)، شرح الاشارات والتنبیهات (شرح الاشارات والتنبیهات مع المحاکمات)، قم: نشر البلاغه، چاپ اول.
17. کلینی، محمد بن‌یعقوب بن‌اسحاق (1407ق.)‏، الکافی، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
18. مجلسی، محمد‌باقر بن‌محمد‌تقی (1403ق.)‏، بحار الأنوار، تصحیح: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم‏.
19. موسوی همدانی، سیدمحمد‌باقر (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.