تبیین مفهومی نظریه عدالت اجتماعی در اندیشه شهید صدر

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه امام صادق(ع)

2 استادیار دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

به باور شهید صدر عدالت اجتماعی ارزشی اصیل، مبنایی اساسی و رکنی بی‌بدیل در اسلام است. در این مقاله با بررسی کامل آثار وی با روش دلالت‌پژوهی، دلالت‌ها و نکاتی از متن آثار ایشان استنباط گردیده و نوعی تفسیر متن به متن صورت پذیرفته است تا جوهره اندیشه شهید صدر درباره عدالت اجتماعی فهمیده شود. به باور صدر، عدالت به‌عنوان ارزشی توحیدی در موضوع‌های مختلف، معنای خود را می‌یابد. در ساحت فردی، عدالت به معنای رعایت حد اعتدال و استقامت در شریعت است و ساحت حیات جمعی در پیوند با استخلاف عامه انسان، عدالت اجتماعی متضمن دو رکن تعادل اجتماعی و تأمین اجتماعی است که رکن دوم بر دو طریق مردمی و دولتی صورت می‌پذیرد. بنابراین، عدالت اجتماعی متقارن با نوعی توازن اجتماعی است و کارکرد رکن تأمین اجتماعی برگشت جامعه به توازن مورد هدف. از این‌رو، در کنار معیار کار، معیار نیاز نیز به‌عنوان اصل حاکم بر حوزه تأمین اجتماعی در مکتب اجتماعی اسلام پذیرفته شده است. از دیگر سو، تفاوت سویه مردمی و دولتی در مسئله تأمین اجتماعی به باور شهید صدر در گستردگی این دوسویه است. در نگاه صدر، نظریه عدالت اسلامی، عنصر اصلی مکتب اجتماعی اسلام و دارای برنامه تفصیلی است که شریعت در اختیار ما قرار می‌دهد. اقامه عدالت اجتماعی نیازمند مداخله مستقیم و حداکثری دولت اسلامی خاصه در «منطقة الفراغ» است و بزرگ‌ترین مانع اقامه عدالت در دیدگاه او وابستگی به دنیاست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Conceptual Explanation of the Theory of Social Justice in the View of Shahīd Ṣadr

نویسندگان [English]

  • hossein sarabadani 1
  • adel paighami 2
1 Ph.D. student in Imam Sadiq University
2 Assistant professor in Imam Sadiq University
چکیده [English]

According to Shahīd Ṣadr, social justice is an authentic, foundational, and basic value and a unique pillar of Islam. In this paper, we draw implications from Sadr’s works with a semantic method—a textual interpretation—in order to make sense of the essence of his view concerning social justice. According to Sadr, justice as a monotheistic value means different things in different domains. In the individual domain, justice means to observe the moderation and persistence on the sharia, and in the collective domain in connection with the general human succession of God, it involves two tenets: social balance and social security, the latter of which can be accomplished both by people and the government. Thus, social justice is accompanied with a sort of social balance, and social security functions to return the society to the balance in question. Thus, Islam recognizes the criterion of need, in addition to that of job, as a principle governing the realm of social security. On the other hand, Shahid Sadr believes that the popular and governmental aspects of social security are different with respect to their extensions. In Sadr’s view, the Islamic theory of justice is the main element of the Islamic social school, involving a detailed plan provided by the sharia. The accomplishment of social justice requires the direct and maximal interference of the Islamic government, especially in the domain of the Lacuna (manṭaqat al-firāgh). He believes that the main obstacle to the realization of justice is the attachment to the mundane world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social justice
  • theory of succession
  • social security
  • social balance
  • social takaful
  • Shahid Sadr

مراجع

1. باقری، خسرو و نفیسه نجفی (1387)، «عدالت در آموزش‌ و پرورش از دیدگاه اسلام با تأکید بر خصوصی‌سازی مدارس»، روان‌شناسی و علوم تربیتی، ش 78.
2. پیغامی، عادل و حسین سرآبادانی (1394)، «بازخوانی نظریه شهید صدر در الگوی فقهی توزیع درآمد میان عوامل تولید بر اساس نظریه عاملیت»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش 2.
3. پورفرد، مسعود (1386)، «آزادی و عدالت از منظر فقهی و فلسفی شهید صدر»، پگاه حوزه، ش 211.
4. تقوی، محمدآصف و علی جابری (1393)، «بررسی تطبیقی نظریه عدالت شهید صدر و جان رالز»، معرفت، ش 218.
5. جمشیدی، محمدحسین (1393)، «تبیین رابطه عدالت با سیاست در اندیشه علامه شهید سیدمحمدباقر صدر»، فصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال سوم، ش 1.
6. جمشیدی، محمدحسین (1380)، نظریه عدالت از دیدگاه فارابی، امام‌خمینی و شهیدصدر، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
7. جمشیدی، محمدحسین و حمیدرضا کلوری (1389)، «عدالت اجتماعی در اندیشه آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر»، اسلام و علوم اجتماعی، سال دوم، ش 3.
8. حسینی، سیدرضا (1387)، «معیارهای عدالت اقتصادی از منظر اسلامی (بررسی انتقادی نظریه شهیدصدر)»، اقتصاد اسلامی، سال هشتم، ش 32.
9. حق‌خواه، منیژه (1385)، «عدالت از منظر امام خمینی و شهید صدر»، ندای صادق، ش 44.
10. حکیم‌آبادی، گلیک (1385)، «تطبیق نظریه شهید صدر درباره عدالت توزیعی در ایران»، قم: همایش بین‌المللی بررسی اندیشه‌های اقتصادی آیت‌الله شهید صدر.
11. خاندوزی، سیداحسان (1390)، مدینه‌ عادله، مقدمه‌ای بر نظریه عدالت اقتصادی در قرآن، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
12. دانایی‌فرد، حسن (1395)، «روش‌شناسی مطالعات دلالت‌پژوهی در علوم اجتماعی و انسانی»، روش‌شناسی علوم انسانی، ش 86.
13. صدر، امام موسی (1386)، «رهیافت‌های اقتصادی اسلام»، ترجمه مهدی فرخیان، تهران: مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر.
14. صدر، سیدمحمدباقر (1393الف)، اسلام؛ راهبر زندگی، مکتب اسلام؛ رسالت ما، ترجمه سیدمهدی زرندیه، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
15. ـــــــــــــــــــــ (1393ب)، اقتصاد ما (کتاب اول)،ترجمه سیدمهدی برهانی، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
16. ـــــــــــــــــــــ (1393ج)، اقتصاد ما (کتاب دوم)، ترجمه سیدمهدی برهانی، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
17. ـــــــــــــــــــــ (1393د)، فلسفه ما، ترجمه سیدابولقاسم حسینی‌ژرفا، قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر.
18. ـــــــــــــــــــــ (1429)، الاسلام یقود الحیاه (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
19. ـــــــــــــــــــــ ، اقتصادنا (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏3)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
20. ـــــــــــــــــــــ ، رسالتنا (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
21. ـــــــــــــــــــــ ، الفتاوی ‌الواضحه (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏16)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
22. ـــــــــــــــــــــ ، فلسفتنا (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏1)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
23. ـــــــــــــــــــــ ، المدرسة الاسلامیه (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
24. ـــــــــــــــــــــ ، المدرسه القرآنیه (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏19)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
25. ـــــــــــــــــــــ ، مکتبنا (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏5)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
26. ـــــــــــــــــــــ ، ومضات (موسوعة الشهید الصدر، ج ‏17)، قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید صدر.
27. غفوری، فاطمه (1388)، عدالت اجتماعی در اندیشه سیاسی شهید صدر، رساله دکتری مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع).
28. قاسمی، زهرا و دیگران (1391)، «بررسی تطبیقی مفهوم عدالت در فلسفه سیاسی فارابی و شهید صدر»، پژوهش‌نامه حکمت و فلسفه اسلامی، ش 41.
29. مطهری، مرتضی (1387)، عدل الهی، تهران: صدرا.
30. مهدوی، اصغرآقا (1389)، مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امام‌خمینی (ره) و شهیدصدر، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
31. نمازی، حسین و علی‌رضا لشگری (1391)، «توازن و رویکردهای عدالت؛کنکاشی در رویکرد شهید صدر و شهید مطهری به توازن»، معرفت اقتصاد اسلامی، سال سوم، ش 2.
32. نوراحمدی، محمدجواد (1391)، مالکیت، عدالت و رشد در تحول اندیشه‌های اقتصادی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
 
نقد و نظر
دوره 22، شماره 86 - شماره پیاپی 86
ویژه نامه عدالت اجتماعی
تیر 1396
صفحه 35-64

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار