برهان محقّق اصفهانی بر وجود خدا (تقریر, اشکالات و پاسخ ها)

محقق بزرگ محمد حسین غروی اصفهانی, معروف به کمپانی, در منظومه تحفة الحکیم, برهانی بر وجود خداوند اقامه کرده است1 که به لحاظ امتیازهایی که دارد مورد توجه صاحب نظران واقع شده است. برهان ایشان چنین است: (واجب الوجود موجود است); زیرا اگر واجب الوجود معدوم باشد در این صورت, عدم چنین معدومی یا به این دلیل است که او حقیقتی ممتنع الوجود است و یا به این دلیل است که او یک حقیقت ممکن الوجود است که علت وجودش موجود نیست; زیرا هر ذات معدومی بخاطر یکی از این دو صورت معدوم است و به هر تقدیر خُلفِ [فرض] لازم می آید. چرا که فرض این است که موضوع این گزاره, حقیقتی واجب الوجود بالذات دارد بنابراین, حقیقت واجب الوجود نمی تواند معدوم باشد, پس او موجود است.
برهان محقق اصفهانی را می توان با توضیح بیشتری این گونه تقریر کرد که:
(حقیقتی که واجب الوجود است, نه ممتنع بالذات است و نه ممکن بالذات)
اما (هر معدومی یا ممتنع بالذات است و یا ممکن بالذات)
که بر اساس شکل دوم قیاس های اقترانی, چنین نتیجه می دهد که (حقیقتی که واجب الوجود است معدوم نیست). بنابراین, او موجود است و گرنه ارتفاع نقیضین لازم می آید.