دفاع‌پذیری خداباوری

در این سخنرانی، که سومین سخنرانی من است، می‏کوشم تا به معضلات اصلی فلسفه دین بپردازم. از جنگ جهانی دوم تا تقریبا همین اواخر، یعنی طول دوران ظهور فلسفه‏زبانی که غالبا در اذهان متکلمان با پوزیتیویسم خلط می‏شد، دوران تاسف‏باری برای فلسفه‏دین در کشورهای انگلیسی زبان بوده است. ظهور این فلسفه، شماری از فیلسوفان را متقاعد ساخت که مفهوم (2) سنتی خدا بی معنا و یا متناقض با خود است.
[از این رو،] پاره‏ای از متکلمان به این نتیجه رسیدند که «بدا به حال مفهوم خدا»; و کوشیدند تا یک الحاد دینی را پی افکنند. پاره‏ای دیگر از متکلمان به این نتیجه رسیدند که «بدا به حال مفهوم تنافض با خود»;و با این مدعا که خدا فوق منطق است، نامعقولی (3) را ستودند. اما هیچ یک از این دو تعبیر خنده‏آور، آموزنده نبود. موحدانی که این سخنان احمقانه را برنمی‏تافتند، در موضع تدافعی [خود] می‏ماندند. فیلسوفان ملحد دین بیش از این به خود اعتماد داشتند،اما خلاق‏تر نبودند. یک فصل از اثر دوران جوانی آیر «زبان، حقیقت و منطق‏»، و چهار صفحه در باب «الهیات و ابطال پذیری‏» به قلم آنتونی فلو موجب انتشار چیزی بالغ بر صد مقاله شد که حاوی تفاسیر دفاعی و ردو ابطالهای غیر قطعی بود. از زمان ولتر تا این هنگام، موحدان [هیچ‏گاه] با هزینه‏ای چنین اندک گرفتار بحران نشده بودند. اما ملاکهای معناداری که آیر و فلو آن را برای حمله به الهیات به‏کار می‏بستند، تا پایان دهه هفتاد جز از سوی معدودی از متکلمان، دیگر جدی گرفته نمی‏شد. در سالهای اخیر التفات به فلسفه دین رواج دوباره یافت و فیلسوفان متدین بار دیگر اعتماد به نفس خود را باز یافتند.