جریان‌شناسی اصحاب حدیث از ابتدای شکل‌گیری تا دوران اقتدار اشاعره

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پژوهشکده کلام اهل‌بیت: (پژوهشگاه قرآن و حدیث)

چکیده

جریان فکری موسوم به اصحاب حدیث یکی از مهم‌ترین جریان‌های فکری در سده‌های نخستین و از رقیبان جدی امامیه بوده است. نوشتار حاضر دوره‌های مختلف اهل حدیث از شکل‌گیری تا اوج‌ و سپس اضمحلال نسبی در دوران آل بویه که هم‌زمان با مدرسۀ کلامی امامیه در بغداد است و نیز تطورها و رویدادهای تاریخی آنان را با روش بررسی تاریخ اندیشه بررسیده است و ضمن اشاره به مهم‌ترین شاخصه‌های اعتقادی آنان و رهبران پرنفوذ هر دوره، به این نتیجه می‌رسد که جریان اصلی اهل حدیث، علاوه بر تعبد بر آثار نقلی و بسنده کردن بر معانی ظاهری و مخالفت سرسختانه‌ با کلام و تأویل، به گمان خویش با مجهول دانستن کیفیت و بدعت دانستن پرسش از آنها از محذور «تشبیه»، «تجسیم» و «جبر» بر حذر بودند. با این حال در عرض جریان اصلی اهل حدیث، دو گرایش فکری دیگر حضور داشتند: یکی گرایش ظاهرگرایان افراطی که از اتهام تجسیم، تشبیه و جبر پرهیز نداشتند و بیشتر با عنوان کنایی «حشویه» شناخته می‌شدند و دیگری گرایش حدیث‌گرایان متمایل به تأویل و کلام، که هر دو طیف مورد طرد و انکار جریان اصلی حدیث‌گرایان بودند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of the Currents of the People of Narrations from the Beginning of Asha’irah to their Sovereignty

نویسنده [English]

  • Ali Amirkhani
چکیده [English]

 
The intellectual current called the ‘people of narrations’ has been one of the most significant intellectual currents in the first centuries and were one of the serious rivals of imamis. This paper investigates the different periods of the People of Narration from their formation to their flourishment and then to their relative annihilation in the era of Al-e Booyeh which was simultaneous with the theological school of Imamis in Baghdad, and it also investigates their historical developments with methods of investigating the history of thoughts. While pointing to their most important beliefs and the influential leaders of each period, the paper concludes that the main current of the People of Narration, in addition to the obedience of the narrations and staying content with apparent meanings and strict opposition to kalam and interpretation (ta’vil), maintained that they have avoided the dilemma of ‘assimilation’, ‘incarnation’, and ‘determinism’ by taking the quality to be unknown and taking the questions about it to be heretical. In spite of this fact, there were two other intellectual attitudes along with the main current of the People of Narration: the attitude of radical apparentists who did not avoid charges of incarnation, assimilation and determinism and were metaphorically knwon as ‘redundants’ (Hashviah); and the attitude of those people of narration who had tendencies towards interpretivism and kalam; both these currents were rejected by the main current of the People of Narration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • People of Work
  • People of Narration
  • Hashviah
  • Interpretation
  • assimilation
  • incarnation

مراجع

  1. الآجرّی، ابوبکر محمد بن الحسین (1426ق)، کتاب الشریعة، بیروت: دار ابن حزم، الطبعة الاولی.
  2. آقانوری، علی (1382)، «حدیث افتراق امت؛ نقل‌ها و پیامدها»، مجله علمی تخصصی هفت آسمان، ش18.
  3. ابن ابی‌یعلی، محمد (بی‌تا)، طبقات الحنابلة، بیروت: دار المعرفة.
  4. ابن اثیر، عزالدین أبوالحسن على بن ابى الکرم (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر - دار بیروت.
  5. ابن بطة، عبید الله بن محمد (1422ق)، الابانة عن شریعة الفرقة الناجیة ومجانبة الفرق المذمومة، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
  6. ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1370ق)، نقض المنطق، تحقیق و تصحیح: محمد بن عبدالرزاق حمزه و سلیمان بن عبدالرحمن الصنیع ومحمد حامد الفقی، بیروت: المکتبة‌ العلمیة.
  7. ــــــــــــــ (بی‌تا)، مجموعة الفتاوی، طبعة الشیخ عبدالرحمن بن قاسم.
  8. ابن الجوزى، أبوالفرج عبد الرحمن بن على بن محمد (1412ق)، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا ومصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولى.
  9. ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی (1404ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.

10. ــــــــــــــ (1390)، لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الثانیه.

11. ابن خزیمه، محمدبن اسحاق (1412ق)، کتاب التوحید واثبات صفات الرب، راجعه و علق علیه محمد خلیل هراس، بیروت: دار الکتب العلمیة.

12. ابن صلاح شرفی، احمد بن محمد (1411ق)، شرح الاساس الکبیر، تحقیق: احمد عارف، صنعاء: دار الحکمة الیمانیة، الطبعة الاولی.

13. ابن عدی الجرجانی، عبدالله (1409ق)، الکامل، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الثالثة.

14. ابن عساکر (1416ق)، تبیین کذب المفتری فیما نسب الی الامام ابی الحسن الاشعری، تحقیق: احمد حجاز السقا، بیروت: دار الجیل، الطبعة الاولی.

15. ابن قتیبة الدینوری، عبدالله بن مسلم (1410ق)، الإمامة والسیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء، الطبعة الأولى.

16. ــــــــــــــ (بی‌تا)، تأویل مختلف الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیة.

17. ابن کثیر، أبوالفداء اسماعیل بن عمر الدمشقى (1407ق)، البدایة والنهایة، بیروت: دارالفکر.

18. ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1381)، الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، تهران: انتشارات اساطیر.

19. اشعری، ابوالحسن (1400)، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، آلمان: انتشارات فرانس شتاینر، چاپ سوم.

20. پاکتچی، احمد (1379(الف))، «اصحاب حدیث»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

21. ــــــــــــــ (1379(ب))، «اصحاب رأی»، در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامبول.

22. الذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (1413 الف)، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق: عمر عبد السلام تدمرى، بیروت: دار الکتاب العربى، الطبعة الثانیة.

23. ــــــــــــــ (بی‌تا (الف))، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

24. ــــــــــــــ (1413(ب))، سیر أعلام النبلاء، تحقیق: بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة التاسعة.

25. ــــــــــــــ (بی‌تا (ب))، میزان الاعتدال، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.

26. زمرلی، فوّاز احمد (1415ق)، عقائد ائمة السلف، بیروت: دار الکتب العربی، الطبعة الاولی.

27. جاحظ (2002م)، رسائل الجاحظ، تقدیم وشرح: علی بوملحم، بیروت: دار مکتبة الهلال.

28. جعفریان، رسول (1385)، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، قم: انصاریان.

29. ــــــــــــــ (1379)، «نقش احمد بن حنبل در تعدیل اهل سنت»، هفت آسمان، ش5.

30. ــــــــــــــ (1372)، مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه تا آغاز دورۀ انحلال معتزله در شیعه، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.

31. خطیب بغدادی، ابی بکر احمد بن ثابت (1417ق)، تاریخ بغداد، دراسة وتحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولى.

32. ــــــــــــــ (1971)، شرف اصحاب الحدیث، تحقیق: محمد سعید خطیب اوغلی، آنکارا: نشریات کلیة الالهیات جامعة آنقرة.

33. الخلال، ابو بکر احمد بن محمد (1415ق)، السنة، دراسة وتحقیق: عطیة بن عتیق الزهرانی، الریاض، دار الرایة للنشر والتوزیع، الطبعة الثانیة.

34. ــــــــــــــ (1408ق)، العقیدة للامام احمد بن حنبل، دراسة وشرح وتحقیق: عبدالعزیز عز الدین السیروان، دمشق: دار قتیبة، الطبعة الاولی.

35. سبحانی، محمدتقی (1374)، «عقل‌گرایی و نص‌گرایی در کلام اسلامی»، مجلۀ نقدونظر، ش3.

36. سبکی، تقی الدین (1425ق)، السیف الصقیل فی الرد علی ابن زفیل، تحقیق: زاهد کوثری، در ضمن کتاب العقیدة وعلم الکلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.

37. سبکی، عبدالوهاب بن علی (بی‌تا)، طبقات الشافعیة الکبری، تحقیق: محمود محمد الطناحی وعبدالفتاح محمد الحلو، دار احیاء الکتب العربیة.

38. سیوطی، جلال الدین (بی‌تا)، تاریخ الخلفاء، تحقیق: لجنة من الادباء، بیروت: مطابع معتوق اخوان.

39. شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (1364)، الملل والنحل، تحقیق: محمد بدران، قم: انتشارات الشریف الرضی.

40. الطبری، أبوجعفر محمد بن جریر (1387ق)، تاریخ الأمم والملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، الطبعة الثانیة

41. عسگری، سید مرتضی (1412ق)، معالم المدرستین، تهران: موسسة البعثة، چاپ چهارم.

42. قاضی عیاض، ابو الفضل عیاض بن موسی (بی‌تا)، ترتیب المدارک وتقریب المسالک لمعرفة اعلام مذهب مالک، تحقیق: احمد بکیر محمود، بیروت: دار مکتبة الحیاة.

43. کرمر، جوئل. ال. (1375)، احیای فرهنگی در عهد آل بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی، ترجمه: محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

44. اللالکایی (بی‌تا)، شرح اصول الاعتقاد، تحقیق: احمد سعد حمدان، الریاض: دار طیبة.

45. مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین بن على (1409ق)، مروج الذهب ومعادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة، الطبعة الثانیة.

46. مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413الف)، اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، الطبعة الاولی.

47. ــــــــــــــ (1413ب)، الجمل، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، الطبعة الاولی.

48. ناشی اکبر (1386)، مسائل الامامة، تحقیق و ترجمه: علیرضا ایمانی، قم: مرکز مطالعات ادیان و مذاهب.

49. نعمة، محمد عبد القادر (2002م)، الآراء الکلامیة لائمة المذاهب الفقهیة، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیة، الطبعة الاولی.

50. یعقوبی، احمد بن أبى یعقوب )بى‌تا(، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دار صادر.

51. یعقوبی، محمدطاهر (1385)، شیعیان بغداد؛ وضعیت سیاسی و اجتماعی از ورود سلجوقیان تا سقوط عباسیان، قم: انتشارات شیعه‌شناسی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار