متکلمان ناشناخته امامی بغداد از غیبت صغری تا دوران شیخ مفید

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پژوهشکده کلام اهل‌بیت: پژوهشگاه قرآن و حدیث)

چکیده

مدرسۀ کوفه و بغداد را می‏‌‌‏‌‌توان دوران اوج شکوفایی و درخشندگی کلام امامیه در سده‏‌‌های نخستین به شمار آورد؛ اما در فاصلۀ زمانی میان مدرسۀ کوفه و بغداد (آستانه غیبت صغری تا عصر شیخ مفید) به دلیل نامناسب بودن پاره‏‌‌ای از شرایط، کلام امامیه تمرکز جغرافیایی لازم را نداشته است. نوشتار پیش‏‌‌رو درصدد است با معرفی متکلمان امامی این عصر و بیان دیدگاه‏‌‌ها و تلاش‏‌‌های علمی و تولیدات کلامی آنان، نشان دهد که شخصیت‏‌‌های برجستۀ کلامی در این دوره حضور داشته و تأثیر‏‌‌گذار هم بوده‏‌‌اند، مانند تأثیرگذاری شگرف ابن جبرویه امامی بر تغییر عقیده و مسلک ابن مملک جرجانی معتزلی. این دیدگاه در مقابل نظر کسانی است که به فقدان متکلمان امامیه در این محدوده تاریخی باور دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Unknown Imami Theologians from the Minor Hiddenness to the Period of Mufid

نویسنده [English]

  • Sayyid Ali Akbar Mousavi Taniani
چکیده [English]

 
The schools of Kufa and Baghdad might count as the peak of the development and flourishment of Imami theology, but in the period between the two schools of Kufa and Baghdad (the beginning of the Minor Hiddenness to the age of Sheykh Mufid), the Imami theology did not enjoy the necessary geographical focus, perhaps because of the inappropriateness of some conditions. The paper seeks to introduce the Imami theologians of this age and their theological views and show that there were prominent theological figures in this period who were very influential, such as the inpressing influence of Ibn Jirooyah on the conversion of Ibn Momallek Jorjani from Mutazili to Shiism. This is in contrary with the views of people who hold that in this historical period, there were no Imami theologians.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imami theology
  • the schools of Kufa and Baghdad
  • Ibn Jirooyah
  • Ibn Momallek

مراجع

  1. ابن ادریس، محمد بن احمد (1410ق)، السرائر، قم: نشر الاسلامی، چاپ دوم.
  2. ــــــــــــــ (1411ق)، مستطرفات السرائر، تحقیق: لجنه التحقیق، قم: نشر الاسلامی.
  3. ابن حجر، احمد بن علی (1390ق)، لسان المیزان، بیروت: اعلمی، چاپ دوم.
  4. ابن حزم، علی بن احمد ( 1416ق)،الفصل، تعلیق؛ احمد شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  5. ابن خلکان، احمد بن محمد (بی‌تا)، وفیات الاعیان، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دارالثقافه.
  6. ابن شهرآشوب، محمد بن علی (بی‌تا)، معالم العلماء، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، بیروت: دارالاضواء.
  7. ــــــــــــــ (1376ق)، مناقب آل ابی‏‌‌طالب، تحقیق: لجنه من الاساتذ، نجف: مطبعه الحیدریه.
  8. ابن عماد حنبلی، عبد الحی (1411ق)، شذرات الذهب، تحقیق: محمود الأرناووط، دمشق: دار ابن کثیر.
  9. ابن غضایری، احمد بن حسین (1422ق)، رجال، تحقیق: محمدرضا جلالی، قم: دارالحدیث.

10. ابن قولویه، جعفر بن محمد (1417ق)، کامل الزیارات، تحقیق: جواد قیومی، قم: نشر الفقاهه.

11. ابن مرتضی، احمد بن یحیی (بی‌تا)، طبقات المعتزله، تحقیق: سوسنه دیفلد، بیروت: دارالمکتبه الحیاه.

12. ابن نجار، محمد بن محمود (1417ق)، ذیل تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیه.

13. ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1350)، فهرست، تحقیق: رضا تجدد، بی‏‌‌جا.

14. ابوحیان توحیدی، علی بن محمد (1412ق )، اخلاق الوزیرین، تحقیق: محمد بن تاویت الطنجی، دمشق: دار صادر.

15. اردبیلی، محمد بن علی (بی‌تا)، جامع الرواة، اردبیل: مکتبة المحمدی.

16. اشعری، علی بن اسماعیل (1400ق)، مقالات الاسلامیین، آلمان: فرانس شتاینر، چاپ سوم.

17. بحرالعلوم، محمدمهدی (1363)، فوائد الرجالیه، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، تهران: مکتبة الصادق.

18. برقی، احمد بن ابی‏‌‌عبدالله (1370)، المحاسن، تحقیق: جلال الدین ارموی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

19. بروجردی، علی (1410ق)، طرائف المقال، تحقیق: مهدی رجایی، قم: مکتبه مرعشی نجفی.

20. تنوخی، محسن بن علی (1393ق)، نشوار المحاضره، تحقیق: عبود الشالجی، بی‏‌‌جا.

21. تهرانی، شیخ آقا بزرگ (1403ق)، الذریعه، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الثالثه.

22. حلی، حسن بن سلیمان (بی‌تا)، مختصر البصائرالدرجات، تحقیق: مشتاق المظفر، بی‏‌‌جا.

23. حموی، یاقوت بن عبدالله (1420ق)، معجم الادباء، تحقیق: عمر فاروق، بیروت: موسسه المعارف.

24. حمیری، عبدالله بن جعفر (1413ق)، قرب الاسناد، قم: آل البیت:‏‌‌.

25. حمیری، ابوسعید بن نشوان (1972م)، الحور العین، تحقیق: کمال مصطفی، تهران.

26. خدامیان، مهدی (1389)، فهارس الشیعه، قم: تراث الشیعه.

27. خراز، علی بن محمد (1401ق)، کفایة الاثر، تحقیق: عبداللطیف کوه کمری، قم: بیدار.

28. خطیب، احمد بن علی (1417ق)، تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.

29. ذهبی، محمد بن احمد (بی‌تا)، تذکره الحفاظ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

30. ــــــــــــــ (1413ق)، سیر الاعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الارنووط، بیروت: الرساله، الطبعة التاسعه.

31. ــــــــــــــ (1407ق)، تاریخ الاسلام، تحقیق: عمر عبدالسلام، بیروت: دار الکتاب العربی.

32. زراری، احمد بن محمد (1399ق)، رساله فی آل اعین، تحقیق: محمدعلی ابطحی، بی‏‌‌جا.

33. زنجانی، موسی (1394ق)، الجامع فی الرجال، ج 1، قم: پیروز و ج 2، نسخه خطی موجود در کتابخانه علوم حدیث.

34. شوشتری، محمدتقی (1419ق)، قاموس الرجال، قم: نشر اسلامی.

35. صدوق، محمد بن علی (1417ق)، الامالی، قم: مؤسسه البعثه.

36. ــــــــــــــ (1398ق)، التوحید، تحقیق: هاشم حسینی، قم: جماعة المدرسین.

37. ــــــــــــــ (1403ق)، الخصال، تحقیق: علی‏‌‌اکبر غفاری، قم: جماعة المدرسین.

38. ــــــــــــــ (1368)، ثواب الاعمال، تحقیق: محمد مهدی الخرسان، قم: منشورات الرضی، الطبعة الثانیه.

39. ــــــــــــــ (1385ق)، علل الشرایع، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، نجف: مکتبه الحیدریه.

40. ــــــــــــــ (1404ق)، عیون اخبار الرضا، تحقیق: اعلمی، بیروت: موسسه الاعلمی.

41. ــــــــــــــ (1405ق)، کمال الدین، تحقیق: غفاری، قم: نشر الاسلامی.

42. ــــــــــــــ (بی‌تا)، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‏‌‌اکبر غفاری، قم: نشر الاسلامی، چاپ دوم.

43. صفدی، خلیل بن ایبک (1420ق)، الوافی بالوفیات، تحقیق: احمد الارنووط، بیروت: دار احیاء التراث.

44. طبری، محمد بن جریر (1413ق)، دلایل الامامه، قم: مؤسسه البعثه.

45. طوسی، محمد بن حسن (1404ق)، اختیار معرفه الرجال، تعلیق: میرداماد، تحقیق: مهدی رجبی، قم: آل البیت.

46. ــــــــــــــ (1363)، الاستبصار، تحقیق: حسن خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، الطبعة الرابعه.

47. ــــــــــــــ (1414ق)، الامالی، قم: مؤسسه البعثه.

48. ــــــــــــــ (بی‌تا)، الرسائل العشر، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

49. ــــــــــــــ (1411ق (الف))، الغیبه، تحقیق: عبادالله تهرانی.، قم: معارف الاسلامیه.

50. ــــــــــــــ (1417ق)، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم: نشر الفقاهه.

51. ــــــــــــــ (1364)، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.

52. ــــــــــــــ (1407ق)، الخلاف، قم: جامعه مدرسین.

53. ــــــــــــــ (1415ق)، رجال طوسی، تحقیق: جواد القیومی، قم: نشر الاسلامی.

54. ــــــــــــــ (1411ق (ب))، مصباح المتهجد.، بیروت: فقه الشیعه.

55. علامه حلی، حسن بن یوسف (1417ق)، خلاصة الاقوال، تحقیق: جواد القیومی، قم: نشر الفقاهه.

56. ــــــــــــــ (1412ق)، منتهی المطلب، مشهد: البحوث الاسلامیه.

57. کلینی، محمد بن یعقوب (1363)، الکافی، تحقیق: علی‏‌‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنچم.

58. محقق حلی، جعفر بن حسن (1364)، المعتبر، تحقیق: عدة من الافاضل، قم: سیدالشهدا7‏‌‌.

59. مرتضی، علی بن حسین (1415ق)، الانتصار، قم: نشر الاسلامی.

60. ــــــــــــــ (1405ق)، رسائل، تحقیق: احمد حسینی، قم: دار القرآن الکریم.

61. مسعودی، علی بن حسین (1404ق)، مروج الذهب، قم: دارالهجره، الطبعة الثانیه.

62. مفید، محمد بن محمد (1414ق الف)، الارشاد، تحقیق: آل البیت:‏‌‌، بیروت: دارالمفید، الطبعة الثانیه.

63. ــــــــــــــ (1414ق (ب))، الامالی، تحقیق: حسین استادولی، بیروت: دارالمفید، الطبعة الثانیه.

64. ــــــــــــــ (1414ق (ج))، المسائل السروریه، تحقیق: صائب عبدالحمید، بیروت: دارالمفید، الطبعة الثانیه.

65. ــــــــــــــ (1414ق (د))، المسائل الصاغانیه، تحقیق: محمد قاضی، بیروت: دارالمفید، الطبعة الثانیه.

66. مکدرموت، مارتین (1372)، اندیشه‏‌‌های اسلامی شیخ مفید، ترجمۀ احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران.

67. نجاشی، احمد بن علی (1407ق)، رجال النجاشی، قم: جامعه مدرسین.

68. . نعمانی، محمد بن ابراهیم (1422ق)، الغیبه، تحقیق: فارس حسون، قم: انوار الهدی.

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار