بررسی و نقد روش‌های اثبات عقاید مبتنی بر نقل در دیدگاه ابن‌تیمیه

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

دکتری کلام امامیه، دانشکده علوم ومعارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

در میان آنچه در نقد افکار و عقاید ابن‌تیمیه نوشته شده، جای نگاه روش‌شناسانه به آثار او همچنان خالی است؛ ازاین‌رو این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که روش ابن‌تیمیه در اثبات عقاید دینی مبتنی بر ادلۀ نقلی چگونه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است. وی در مرحلۀ اثبات عقاید، در موارد بسیاری، به قول سلف تمسک می‌کند و صفات خبریه را با تمسک به قول سلف، بر معنای ظاهری آن حمل می‌کند؛ درحالی‌که کبرای تمسک به قول سلف بی‌بنیاد بوده و صغرای هم‌رأی‌بودن سلف در مواجهه با صفات خبریه مخدوش است. همچنین ابن‌تیمیه، همچون دیگران قائل به حجیت ظهور است؛ ولی اتکای وی به ظواهر الفاظ تا جایی است که قواعد و قرائن عقلی را نادیده می‌گیرد. در استفاده از احادیث برای اثبات عقاید نیز از روش ثابتی پیروی نمی‌کند و در جایی که احادیثی متضمن فضایل اهل بیت^ است، گاهی در سند حدیث خدشه کرده است و گاهی حتی اگر صدور حدیث نزد عالمان مذاهب اسلامی اجماعی باشد، آن را مجعول عنوان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis and Critique of Ibn Taymiyya’s Method of Establishing Doctrines Based on Transmitted Evidence

نویسنده [English]

  • Mohammad javad Hoseinzadeh
PhD in Imami Theology, Faculty of Islamic Sciences and Teachings, University of Quran and Hadith, Qom, Iran
چکیده [English]

Despite the extensive critiques of Ibn Taymiyya’s thoughts and doctrines, a methodological examination of his works remains largely absent. This study employs a descriptive-analytical approach to answer the question: What was Ibn Taymiyya’s method of establishing religious doctrines based on transmitted evidence (naql), and what criticisms can be made of it? In many cases, he relies on the statements of the Salaf in proving doctrines and interprets Sifāt Khabariyya (transmitted divine attributes) in their apparent meaning by appealing to their consensus. However, the major premise of relying on the statements of the Salaf lacks a solid foundation, and the minor premise—that the Salaf were unanimous in their approach to Sifāt Khabariyya—is flawed. Additionally, while Ibn Taymiyya, like others, upholds the authority of apparent meanings (ẓuhūr), his reliance on the literal meanings of words extends to the point of disregarding rational principles and contextual indicators (qarāʾin). Furthermore, his use of hadith in doctrinal proofs lacks a consistent method; in cases where hadiths highlight the virtues of the Ahl al-Bayt, he sometimes challenges their authenticity, and at times, even when the issuance of a hadith is unanimously accepted by scholars of Islamic sects, he dismisses it as fabricated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Methodology
  • Ibn Taymiyya
  • Narration
  • Proof Method

مراجع

* قرآن کریم
آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی(ج15، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابوریه، محمود. (بی‌تا). أضواء علی السنة المحمدیة أو الدفاع عن الحدیث (چاپ پنجم). قم: نشرالبطحاء.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (1419ق). الجواب الصحیح لمن بدّل دین المسیح (چاپ دوم). عربستان سعودی: دارالعاصمة.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (بی‌تا «الف»). الرد علی المنطقیین. بیروت: دارالمعرفة.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (بی‌تا «ب»). الصارم المسلول علی شاتم الرسول. عربستان سعودی: الحرس الوطنی السعودی.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (1420ق). العقیدة الواسطیة؛ اعتقاد الفرقة الناجیة المنصورة إلی قیام الساعة أهل السنة والجماعة (چاپ دوم). عربستان سعودی: أضواء السلف.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (1425ق). الفتوی الحمویة الکبری (چاپ دوم). عربستان سعودی: دارالصمیعی.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (1426ق). بیان تلبیس الجهمیة فی تأسیس بدعهم الکلامیة (ج2 و 6، چاپ اول). عربستان سعودی: مجمع‌الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (1416ق). مجموع الفتاوی (ج1، 2، 4، 6، 12 و 17، چاپ دوم). عربستان سعودی: مجمع‌الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (1406ق). منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة (ج2، 6 و 7، چاپ اول). عربستان سعودی: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة.
ابن‌حزم اندلسی، ابومحمدعلی. (1406ق). الناسخ والمنسوخ فی القرآن الکریم (چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌حنبل، احمد بن محمد. (1421ق). مسند الإمام أحمد بن حنبل (ج12، 16، 22 و 23، چاپ اول). بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
ابن‌فارس، ابوحسین‌احمد. (1399ق). معجم مقاییس اللغة (ج1). بیروت: دارالفکر.
ابن‌قیم الجوزیة، محمد بن ابی‌بکر. (1416ق). مدارج السالکین بین منازل إیاک نعبد وإیاک نستعین (ج2، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العربیة.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر. (1408ق). البدایة و النهایة (ج8، چاپ اول). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج1، چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
بخاری، ابوعبداللّه محمد بن اسماعیل. (1422ق). صحیح البخاری(ج 2، 3، 4، 5 و 8، چاپ اول). بیروت: دار طوق النجاة.
برنجکار، رضا. (1391). روش‌شناسی علم کلام (چاپ اول). قم: دارالحدیث.
برنجکار، رضا. (1387). کلام و عقاید (چاپ اول). تهران: سمت.
بیضاوی، عبداللّه بن عمر. (1418ق). أنوار التنزیل وأسرار التأویل (ج5، چاپ اول).  بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ترمذی، محمد بن عیسی. (1395ق). سنن الترمذی (ج5، چاپ دوم). مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1422ق). زاد المسیر فی علم التفسیر (ج4، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العربی.
حسکانی، عبیداللّه بن عبداللّه. (بی‌تا). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (ج2، چاپ اول). ایران: موسسة الطبع و النشر.
حسین‌زاده، محمدجواد. (1403 «الف»). بررسی و نقد مبانی ابن‌تیمیه در استنباط عقاید دینی از منابع نقلی. فصلنامۀ علمی - پژوهشی نقد و نظر، 29(115)، صص 88‑117.
10.22081/jpt.2024.69958.2156
حسین‌زاده، محمدجواد. (1403 «ب»). بررسی و نقد روش‌های اثبات عقاید مبتنی بر عقل در دیدگاه ابن‌تیمیه. فصلنامۀ علمی - پژوهشی نقد و نظر، 29(113)، صص 34‑60.
10.22081/jpt.2024.69545.2142
ذهبی، شمس‌الدین أبوعبدالله. (1405ق). سیر أعلام‌النبلاء (ج2، چاپ سوم). بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
رازی، فخرالدین. (1420ق). التفسیر الکبیر (ج28، چاپ اول). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
زبیدی، محمد بن محمد بن عبدالرزاق. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس (ج7، چاپ دوم). بیروت: دارالفکر.
زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (ج4). بیروت: دار الکتب العربی.
سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر. (1993م). الدرالمنثور فی التفسیر المأثور (ج8). لبنان: دارالفکر.
شوکانی، محمد بن علی. (1414ق). فتح القدیر (ج5، چاپ اول). بیروت: دار الکلم الطیب.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم. (بی‌تا). الملل و النحل (ج1). بی‌جا: مؤسسة الحلبی.
صدوق، محمد بن علی. (1387). التوحید (چاپ پنجم). قم: نشر جامعۀ مدرسین.
طباطبایی، سید محمدحسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن (ج18). قم: منشورات اسماعیلیان.
عسقلانی، ابن‌حجر. (1415ق). الإصابة فی تمییز الصحابة (ج8، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
فرمانیان کاشانی، مهدی؛ معینی‌فر، محمد. (1393). تحلیل مبنای سمانتیکی ابن‌تیمیه در مفهوم سلف با توجه به صفات خبریه. فصلنامۀ فلسفۀ دین، 11(3)، صص 511‑532.
10.22059/jpht.2014.52846
قرطبی، محمد بن احمد. (1384ق). الجامع لأحکام القرآن (ج19، چاپ دوم). قاهره: دار الکتب المصریة.
قشیری نیشابوری، ابوحسین مسلم بن حجاج. (بی‌تا). صحیح مسلم (ج4). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نسفی، عبدالله بن احمد. (1419ق). تفسیر النسفی (مدارک التنزیل و حقائق التأویل)(ج2، چاپ اول). بیروت: دار الکلم الطیب.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار