بررسی روش‌های روایی، اجتهادی، تلفیقی در دستیابی به جداول ترتیب ‏نزول سور قرآن

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معارف، دانشگاه صدا وسیما. تهران. ایران.

2 استادیار، گروه قرآن و حدیث، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران. ایران.‏

3 طلبه سطح چهار تفسیر تطبیقی، مجتمع آموزش عالی علوم اسلامی کوثر، تهران. ایران

چکیده

سبک تفسیر تنزیلی نیازمند دستیابی به جدولی اطمینان‌آور در ترتیب نزول و تنقیح مبانی نظری آن است. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش است که سه روش روایی، اجتهادی و تلفیقی مطرح در دستیابی به جداول ترتیب نزول و دستاوردهای تفسیرنگاران تنزیلی، چگونه قابل ارزیابی است. بررسی توصیفی - ‌تحلیلی این مسئله نشان می‌دهد روش روایی محض به دلیل نیازمندی به مداقۀ سندی و محتوایی، روش اجتهادی محض به دلیل اطمینان‌آورنبودن و اختلاف در نتایج نمی‌تواند راهکاری مناسب در دستیابی به جداول ترتیب نزول باشد؛ اما روش اجتهای به دلیل جمع‎آوری نقاط مشترک در بیان ترتیب‌ سور و آیات و تعیین وجه تمایز آنها، به‌دست‌آوردن سیاق محتوای سوره‌های مورد اتفاق جدول‌ها، مقایسه‎ موارد اختلاف با توجه به سیاق و تعیین نظر معتبر، توجه به ترتیب‌های مختلف در تفسیر سور و ... بعد از بررسی سندی و توثیق راویان آن، و با دقت و تأمل در قرائن درونی و بیرونی سور، اختلاف برطرف می‌شود و اعتمادپذیر می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Examination of Hadith-Based, Ijtihadi, and Integrative ‎Methods in Establishing the Sequential Order of the Revelation of Quranic Surahs

نویسندگان [English]

  • Mohsen Ghamarzadeh 1
  • Khadijeh Ahmadi Bighash 2
  • Atieh Sadat Yazdikhah 3
1 Assistant professor, Department of Islamic Studies, IRIB University, Tehran, Iran.
2 Assistant professor, Department of Quran and Hadith, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.‎
3 Level-four seminary student, Comparative Quranic Exegesis, Kosar Islamic Science Education Complex, Tehran, Iran (corresponding author).
چکیده [English]

The Quranic exegetical style of sequential revelation (tanzīlī) requires the establishment of a reliable table of revelation order and the refinement of its theoretical foundations. This study seeks to address the question of how the three approaches—hadith-based (riwāʾī), ijtihadi, and integrative—proposed for constructing such tables, as well as the contributions of sequential exegetes, can be evaluated. A descriptive-analytical examination reveals that a purely hadith-based approach is inadequate due to the need for rigorous scrutiny of the chains of transmission and content. Similarly, the purely ijtihadi approach proves unreliable due to inconsistencies and disagreements in its outcomes. However, the integrative approach, which combines the strengths of both methods, emerges as a viable solution. By identifying shared elements in the arrangement of surahs and verses, distinguishing their differences, analyzing the content of surahs agreed upon in existing tables, and comparing disputed cases in light of context (siyāq), it becomes possible to determine credible accounts. This approach also considers various sequential arrangements in Quranic exegesis, thoroughly examines the chains of transmission, authenticates narrators, and carefully analyzes internal and external contextual clues. Thus, discrepancies are resolved, resulting in a more reliable framework for establishing the order of revelation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Order of the Quran
  • order of revelation
  • tables of revelation order
  • ‎hadith-based method
  • ijtihadi method
  • integrated method.‎

مراجع

* قرآن‌کریم
ابن‌سعد، محمد. (1417ق). الطبقات الکبری (ج1، چاپ اول). بیروت: التراث‌العربی.
ابن‌ضریس، محمد بن ایوب. (1408ق). فضائل القرآن (چاپ اول). دمشق: دارالفکر.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق. (1417)). الفهرست (چاپ اول). بیروت: دارالمعرفه.
اسکندرلو، محمدجواد(1385). مستشرقان و تاریخ‌گذاری قرآن (چاپ اول). قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
بازرگان، مهدی. (1355). سیر تحول قرآن (ج1، چاپ اول). تهران: قلم.
بازرگان، مهدی. (1374). پا به پای وحی (چاپ اول). تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
بغدادی، علی بن محمد. (1417ق). لباب التأویل فی معانی التنزیل (چاپ اول). بیروت: دارالکتب العلمیه.
بلخی، مقاتل بن سلیمان. (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان (چاپ اول). بیروت: دار احیاء التراث.
بهجت‌پور، عبدالکریم. (1392). تفسیر تنزیلی مبانی، قواعد و فواید (چاپ اول). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
بیهقی، احمد بن حسین. (1405ق). دلائل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه (ج7، چاپ اول). بیروت: دارالکتب العلمیه.
حاکم حسکانی، عبیدالله بن احمد. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفصیل (ج2، چاپ اول). تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
دروزه، محمدعزه. (1421ق). تفسیر الحدیث ترتیب السورحسب النزول (ج1، چاپ اول). بیروت: دارالغرب.
ذهبی، محمد بن احمد. (1416ق). میزان الاعتدال فی نقد الرجال (چاپ دوم). بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
رامیار، محمود. (1362). تاریخ قرآن (چاپ اول). تهران: امیرکبیر.
زرکشی، بدرالدین محمد. (1408ق). البرهان فی علوم القرآن (ج1، چاپ دوم). بیروت: دارالفکر.
زنجانی، ابوعبدالله. (1404ق). تاریخ القرآن (چاپ اول). تهران: الاعلام الاسلامی.
زهری، عبدالله بن شهاب. (1418ق). الناسخ والمنسوخ وتنزیل القرآن (چاپ دوم). دمشق: الرسالة.
سلطانی، محمد. (1389). روش نهادینه کردن باور به ربوبیت الهی در جامعۀ صدر اسلام (چاپ اول). قم: بی‌جا.
سلمان‌زاده، محمدجواد. (1396). مبانی و قواعد کشف استدلالی ترتیب نزول سوره‌های قرآن (چاپ اول). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سیاوشی، کرم. (1378). کنکاشی در مکی یا مدنی بودن سورۀ انسان. فصلنامۀمطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 103(44)، صص 103-143.
سیوطی، جلال‌الدین. (1421ق). الاتقان فی علوم القرآن (ج1، چاپ اول). بیروت: دارالفکر.
شاکر، محمدکاظم. (1389). تفسیر براساس ترتیب نزول با سه قرائت. فصلنامۀپژوهش‌های قرآنی، 16(62-63)، صص90‑123.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1368). مفاتیح‌الاسرار و مصابیح‌الابرار (چاپ اول). تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1379). قرآن در اسلام (چاپ اول). قم: اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1408ق). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن (ج10، چاپ اول). بیروت: دارالمعرفه.
عابدالجابری، محمد. (2008م). فهم القرآن الکریم (ج1، چاپ اول). بیروت: المعرفه.
عاصمی خراسانی، احمد بن محمد. (2022م). المبانی لنظم المعانی (چاپ اول). امارات: جمعیة دارالبر.
علی‌الصغیر، محمدحسین. (1420ق). تاریخ قرآن (چاپ اول). بیروت: دارالمورخ.
فرهنگ. سیدکاظم. (1398). تدبر در سوره‌های مرحلۀ اول نزول (چاپ اول). تهران: بی‌جا.
قرطبی، محمد بن احمد. (1364). الجامع لاحکام القرآن (ج1، چاپ دوم). تهران: ناصرخسرو.
قطب، سید. (1429ق). فى ظلال القرآن ‏(ج3، چاپ اول). بیروت: دارالشروق.‏
گنجه‌ای، جمال. (1402). تحقیقی در ترتیب نزول (ج1، چاپ اول). تهران: بی‌جا.
مدیرشانه‌چی، کاظم. (1384). درایه‌الحدیث (چاپ اول). قم: اسلامی.
معرفت، محمدهادی. (1380). تفسیر و مفسران (ج1، چاپ اول). قم: تمهید.
معرفت، محمدهادی. (1381). التمهید فی علوم القرآنی (ج1، چاپ اول). قم: تمهید.
میدانی، عبدالرحمن حسن. (2000م). معارج التفکر و دقائق التدبر (ج1، چاپ اول). دمشق: دارالعلم.
نزال، عمران سمیح. (1389). الوحده التاریخیه للسورالقرآنیه (چاپ اول). تهران: سخن.
نکونام، جعفر. (1380). درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن (چاپ اول). تهران: هستی‌نما.
نکونام، جعفر. (1373). نقدی بر تاریخ گذاری قرآن (چاپ اول). تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی. (1411ق). اسباب النزول (چاپ اول). بیروت: دارالکتب.
وراق بغدادی (ابن‌ندیم)، محمد بن اسحاق. (1417ق). الفهرست (چاپ دوم). بیروت: دارالمعرفه.
یعقوبی، احمد بن یعقوب. (1422ق). تاریخ الیعقوبی (چاپ دوم). قم: فرهنگ‌اهل‌بیت(علیهم السّلام).
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار