مفهوم‌شناسی مسئولیت اخلاقی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فلسفۀ اخلاق، پژوهشکده فلسفه وکلام اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

ماهیت، قلمرو و شرایط مسئولیت اخلاقی از مباحث پرمناقشۀ حوزۀ مطالعات اخلاقی است. به نظر می‌رسد بخش قابل اعتنایی از این مناقشات، برخاسته از ابهام مفاهیمی، چون مسئولیت اخلاقی و ارادۀ آزاد بوده است. این پژوهش بر آن است تا در این میان با روش توصیفی_تحلیلی، به واکاوی مفهوم مسئولیت اخلاقی بپردازد. حوزه‌های معنایی متنوع و متکثر مفهوم این سنخ از مسئولیت، ما را با این پرسش مواجه می‌کند که انبوه اختلافات میان سازگارگرایان و ناسازگارگرایان با عطف نظر به کدام‌گونه از مسئولیت اخلاقی پدید آمده‌اند؟ آیا با این چالش مواجه نبوده‌ایم که در برخی پژوهش‌های دوسویه، یک طرف بر سازگاری وجوب علّی و مسئولیت مبتنی بر نقش و وظیفۀ عامل اصرار می‌ورزد، طرف مقابل تلاش می‌کند که ناسازگاری و تعارض هرگونه تعین پیشین علّی را با مسئولیت در مقام پاسخگویی نشان دهد؟ گرچه تأکید اولیۀ فیلسوفان اخلاق در مباحث مربوط به مسئولیت اخلاقی، گاه متمرکز بر سه نوع مسئولیت ناظر به علیت، وظیفه و الزام اخلاقی بوده است، در آثار متأخر، دو مفهوم مسئولیت ناظر به سزاوار سرزنش بودن و مسئولیت در مقام پاسخگویی مورد توجه قرار گرفته است، و به نظر می‌رسد که دقیق‌ترین مفهوم معادل مسئولیت اخلاقی انسان برابر الزامات اخلاقی همان «پاسخگویی» است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Study of the Concept of Moral Responsibility

نویسنده [English]

  • Javad Danesh
Assistant professor, Department of Moral Philosophy, Islamic Philosophy and Theology Research Center, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

The nature, scope, and conditions of moral responsibility are among the highly controversial issues in ethical studies. A significant portion of these controversies appears to arise from the ambiguity surrounding concepts like moral responsibility and free will. This research utilizes the descriptive-analytic method to analyze the concept of moral responsibility. The diverse semantic scope of the concept of moral responsibility prompts the following question: What notion of moral responsibility has led to so many disputes between compatibilists and incompatibilists? Have we not encountered the challenge where one party argues for the compatibility of causal necessity with responsibility based on the agent’s role and duty, while the other attempts to demonstrate the inconsistency and conflict between any causal predetermination and responsibility as accountability? While the initial focus of moral philosophers on issues of moral responsibility sometimes centers on three types of responsibility related to causation, duty, and moral requirement, recent works highlight two notions of responsibility concerning blameworthiness and accountability. It appears that the most precise concept of human moral responsibility towards moral requirements is "accountability."

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral responsibility
  • competence
  • virtue
  • accountability
  • domination

مراجع

ارسطو. (1378). اخلاق نیکوماخوس (مترجم: محمدحسن لطفی، چاپ اول). تهران: طرح نو.
سیدرضی. (1373). نهج‌البلاغه (مترجم: سید جعفر شهیدی، چاپ ششم). تهران: شرکت انتشارات علمی - فرهنگی.
Bok, Hilary. (1998). Freedom and Responsibility. Princeton: Princeton University Press.
Dimock, Susan. (2011). Please Drink Responsibly: Can the Responsibility of Intoxicated Offenders Be Justified by the Tracing Principle? (Nicole A. Vincent & others, Eds.). Moral Responsibility:Beyond Free Will and Determinism, pp. 83-99.
Eshleman, Andrew. (2001). Moral Responsibility )First published Sat Jan 6(.
http: //plato.standford. edu/contents.htm.
Fischer, John Martin & Ravizza, Mark. (1998). Responsibility and Control: A Theory of Moral Responsibility. New York: Cambridge University Press.
Fischer John Martin & Tognazzini Neal A. (2011). The Physiognomy of Responsibility. Philosophy and Phenomenological Research, 82(2), pp.381-417.
Hart, H. L. A. (2008). Postscript: Responsibility and Retribution. In Punishment and Responsibility: Essays in the Philosophy of Law. New York: Oxford University Press.
Oshana, Marina. (1997). Ascriptions of Responsibility. American Philosophical Quarterly, 34(1), pp. 71-83.
Scanlon T. M. (1998). What We Owe to Each Other. Cambridge: Harvard University Press.
Strawson, P. F. (1962). Freedom and Resentment. Proceedings of the British Academy, 48, pp.187-211.
Vincent, Nicole A. (2011). A Structured Taxonomy of Responsibility Concepts (Nicole A. Vincent & others, Eds.). Moral Responsibility:Beyond Free Will and Determinism. New York: Springer.
Wallace, R. Jay. (1998). Responsibility and the Moral Sentiments. Cambridge: Harvard University Press.
Watson, Gary. (1988). Responsibility and the Limits of Evil: Variations on a Strawsonian Theme (Ferdinand Schoeman, Ed.). Responsibility, Character, and the Emotions: New Essays in Moral Psychology. Cambridge: Cambridge University Press.
Watson, Gary. (2004). Agency and Answerability: Selected Essays. New York. Oxford University Press.
Williams, Garrath. (2008).Responsibility as a Virtue. Ethical Theory and Moral Practice, 11(4), pp. 455-470.
Zimmerman, Michael J. (1988). An Essay on Moral Responsibility. Totowa, N.J.: Rowman and Littlefield.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار