بررسی جاودانگی انسان از دیدگاه ابومنصور ماتریدی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران.

چکیده

ماتریدیه، مذهب کلامی منسوب به ابومنصور محمد ماتریدی سمرقندی (م 333ق)، از مذاهب کلامی کهن و گستردۀ اهل سنت است که در میان مسلمانان حنفی‌مذهب رایج است. ماتریدیان نیز همانند دیگر فرقه‌های اسلامی به جاودانگی انسان و حیات پس از مرگ که از مسائل بنیادین کلامی است باور دارند. یکی از موضوعات مربوط به حیات پس از مرگ، مسئله جاودانگی و نیز نوع استدلال‌های اقامه‌شده در این زمینه است. در این مقاله، به روش توصیفی‌ ـ تحلیلی و با مراجعه به آثار کلامی و تفسیری ابومنصور ماتریدی، در مقام بنیانگذار مذهب ماتریدیه، به بررسی این مسئله می‌پردازیم که وی چه تصویری از جاودانگی انسان ارائه داده و از چه استدلال‌هایی بهره برده است. ماتریدی به جاودانگی انسان به صورت ترکیبی از روح و جسم در آخرت باور دارد و در مقام استدلال، در کنار استدلال‌های نقلی، بیشتر از استدلال‌های عقلی بهره می‌برد؛ هرچند در منظومۀ کلامی‌ ماتریدیه که جزو فرقه‌های عقل‌گرا شمرده می‌شود، در بحث از جاودانگی انسان، به طور عمده به استدلال‌های نقلی تمسک می‌شود و اساساً برخی از ماتریدیان مسائل مربوط به حیات پس از مرگ را «سمعیات» عنوان داده‌اند. با این حال، ابومنصور ماتریدی در تبیین و تفسیر این استدلال‌های نقلی، با در‌پیش‌گرفتنِ رویکرد کلی عقل‌گرایانۀ خود، برخی استدلال‌های عقلی نیز ارائه کرده یا دست‌کم به تبیین عقلیِ استدلال‌های نقلی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Human Immortality in Abū Manṣūr Maturīdī’s View

نویسنده [English]

  • Sayyed Lotfollah Jalali
Assistant professor, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

Maturidiyya is an Islamic theological school attributed to Abū Manṣūr Muḥammad Māturīdī Samarqandī (d. 333 AH/944). It is an old and widely advocated Sunni theological school, particularly supported by Hanafi Muslims. Just like other Islamic sects, Maturidiyya believe in human immortality and posthumous life, which is a fundamental theological problem. An issue concerning afterlife is the problem of immortality and its arguments. In this paper, I deploy a descriptive-analytic method and consult the theological and exegetical work of Abū Manṣūr al-Māturīdī, as the founder of the Maturidiyya school, to consider his picture of the human immortality and his arguments. Māturīdī believes in human immortality as a soul-body composite in the afterlife, and in addition to transmitted evidence, he presents rational arguments for his position, although in the theological system of Maturidiyya as a rationalist school evidence for the human immortality tends to be transmitted, rather than rational, and indeed, certain Maturidis have subsumed issues concerning afterlife under the category of “what is heard” (sam‘iyyāt). Notwithstanding this, Abū Manṣūr Māturīdī deploys a general rationalist approach in his explication and interpretation of the transmitted evidence, providing certain rational arguments or at least rationalist accounts of the transmitted evidence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Immortality of the soul
  • posthumous life
  • Maturidiyya
  • Abū Manṣūr Māturīdī
  • transmitted evidence
  • rational argument

مراجع

* قرآن کریم
1. ابلاغ، عنایت الله. (1407ق). الإمام الاعظم ابوحنیفه المتکلم. قاهره: بی‌نا.
2. ابن الأثیر الجزری، علی بن محمد. (1414ق). اللباب فی تهذیب الانساب. بیروت: دار صادر.
3. ابن همام، محمد بن عبدالواحد. (بی‌تا). المسایرة فی علم الکلام (تعلیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید). قاهرة: مکتبة محمود.
4. ابوزهره، محمد. (بی‌تا). تاریخ المذاهب الاسلامیه. قاهره: دارالفکر العربی.
5. اشعری، علی بن اسماعیل. (1400ق). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین (مصحح: هلموت ریتر). ویسبادن: دار النشر فرانز شتاینر.
6. الحربی، احمد. (1421ق). الماتریدیه دراسةً و تقویماً (چاپ دوم). ریاض (عربستان): دارالصمیمی.
7. المغربی، علی عبدالفتاح. (1405ق). امام اهل السنة والجماعة ابو منصور الماتریدی وآراؤه الکلامیة. قاهره: مکتبة وهبه.
8. بزدوی، محمد بن عبدالکریم. (1383ق/1963م). اصول الدین (محقق: د. هانز بیتریس). قاهره: دار احیاء الکتب العربیة.
9. بغدادی، اسماعیل باشا. (1951م). هدیة العارفین: اسماء المؤلفین وآثار المصنفین (ج2). استانبول: وکالة المعارف الجلیله.
10. بیاضی، کمال الدین. (1368ق). اشارات المرام من عبارات الامام (محقق و تعلیق: یوسف عبدالرزاق). مصر: شرکت المصطفی البانی.
11. پاکتچی، احمد. (1372). ابوحنیفه. در: دائرة المعارف بزرگ اسلامی (سر‌ویراستار: سید‌کاظم موسوی بجنوردی، ج5). تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
12. تمیمی داری، تقی‌الدین. (1403ق)، طبقات السنیة فی تراجم الحنفیة (محقق: عبدالفتاح محمد الحلو، ج1). ریاض: دار الرفاعی للنشر والطباعه والتوزیع.
13. جلالی، سیدلطف‌الله. (1386). تاریخ و عقاید ماتریدیه. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
14. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله. (1419ق). کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون (ج6). بیروت: دارالفکر.
15. زبیدی، محمد الزبیدی الحسینی الشهیر بمرتضی. (1414ق). اتحاف السادة المتقین بشرح احیاء علوم الدین (ج2). بیروت: مؤسسة تاریخ العربی.
16. زرکلی، خیرالدین. (1345ق). الأعلام: قاموس تراجم الرجال والنساء من العرب والمستعربین. مصر: مطبعة العربیه.
17. سمرقندی، ابوطاهر. (1367). سمریه (به‌کوشش: ایرج افشار)، بی‌جا: مؤسسه فرهنگی حهانگیری.
18. سمرقندی، محمد بن عبدالجلیل. (1367). قندیه، بی‌جا: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
19. شهرستانی، محمد. (1395ق). الملل والنحل (تعلیق: محمد سید کیلانی، ج1). بیروت: دار المعرفة.
20. طاش کبری‌زاده، احمد بن مصطفی. (1934م). طبقات الفقهاء (تعلیق و تصدیر: احمد نیله). موصل (عراق): مکتبة الفازی.
21. طاش کبری‌زاده، احمد بن مصطفی. (بی‌تا). مفتاح السعادة ومصباح السیادة فی ‌موضوعات العلوم (ج2). بیروت: دارالکتب العلمیه.
22. قرشی، ابن ابی‌الوفاء عبدالقادر. (1419ق/1993م). الجواهرالمضیة فی طبقات الحنفیه (محقق: عبدالفتاح محمد الحلو، ج1 و 3، چاپ دوم). ریاض (عربستان): انتشارات هجر.
23. کحاله، عمر رضا. (1414ق). معجم المؤلفین: تراجم مصنفی الکتب العربیة (ج3). بیروت: مؤسسة الرسالة.
24. لکنوی، محمد عبدالحی. (بی‌تا). الفوائدالبهیه فی تراجم الحنفیه (به ضمیمه التعلیقات السنیه علی الفوائد البهیه) (مصحح و تعلیق: محمد بدرالدین النعسانی). بیروت: دارالمعرفه.
25. ماتریدی، ابومنصور محمد. (1422ق). کتاب التوحید (محقق: بکر طوبال اوغلی و محمد آروشی). بیروت و استانبول: دار صادر و مکتبة الارشاد.
26. ماتریدی، ابومنصور محمد. (1426ق). تأویلات اهل السنة: تفسیر الماتریدی (محقق: مجدی باسلوم، ج1-10). بیروت: دار الکتب العلمیة.
27. ماتریدی، ابومنصور محمد. (بی‌تا). کتاب التوحید (محقق و تقدیم: فتح الله خلیف). اسکندریه مصر: دارالجامعات المصریة.
28. مادلونگ، ویلفرد. (1375). مکتب‌ها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانه (مترجم: جواد قاسمی). مشهد: آستان قدس.
29. نسفی، میمون بن محمد. (1407ق)، التمهید فی اصول‌الدین (محقق، تعلیق و تقدیم: د. عبدالحی قابیل). قاهره: دارالثقافه للنشر والتوزیع.
30. نسفی، میمون بن محمد. (1421ق). بحر الکلام (محقق: محمد‌ صالح فرفور، چاپ دوم). دمشق: مکتبة دار الفرفور.
31. نسفی، میمون بن محمد. (1990م). تبصرة الادلة فی اصول ‌الدین علی طریقة الامام ابی منصور الماتریدی (محقق وتعلیق: کلود سلامة، ج1). دمشق: المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة.
32. نسفی، میمون بن محمد. (2003م). تبصرة الادلة فی اصول ‌الدین (محقق وتعلیق: حسین آتای و شعبان‌علی دوزکون، ج2). انقره [آنکارا]: نشریات رئاسة الشئون الدینیة للجمهوریة الترکیة.
33. وفاریشی، محمد. (1426ق). المذهب الحنفی. در: المذاهب الاسلامیة الخمسة (تاریخ و توثیق: فضلی، عبدالهادی و دیگران). بیروت: الغدیر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار