تحلیلی بر استدلال‌های سلفیان در تقدّم احکام نقل بر احکام عقل؛ با تمرکز بر دیدگاه ابن‌تیمیه

نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه اصفهان

10.22081/jpt.2018.66265

چکیده

مبحث حجیت فهم عقل در کشف معارف دینی و دامنه حدود آن از دیرباز یکی از مباحث اختلافی میان متألهان مسلمان و غیرمسلمان بوده است و در این زمینه، طیفی از افراط‌ تا تفریط در میان فرقه‌های اسلامی یافت می‌شود. در این میان، یکی از فرقه‌های تأثیرگذار که دیدگاهی خاص‌تر از دیگران دارد، فرقه سلفیان شاخه وهابی است. این فرقه با نظریه‌پردازانی همچون ابن‌تیمیه، حجیت عقل در فهم و کشف مراد دینی را حداقلی می‌داند و در برخی موارد انکار می‌کند و در صورت تعارض یا تصور و توّهم آن حکم، نقل را بر حکم عقل مقدم می‌کند. این مقاله با روشی اسنادی ـ تحلیلی، در پاسخ به این پرسش شکل گرفت که دیدگاه این جریان درباره حجیت عقل چیست و کیفیت استدلال‌های آنان و میزان استحکام آنها چگونه است؟ نتیجه اینکه این گروه با تقسیم احکام عقل به دو قسم عقل صریح قطعی و عقل غیرصریح ظنّی، بخش عمده‌ای از احکام و معارف عقل به‌ویژه در حوزه عقل عملی را در حوزه دین و مسائل فرا طبیعی نمی‌پذیرند. گفتنی است اینان استدلال‌های متکلمان، فیلسوفان، حکما و متصوفه را از نوع عقل ظنّی دانسته و ناپذیرفتنی می‌دانند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Salafi Arguments from the Priority of Transmitted Rulings to Rulings of the Reason with a Focus on Ibn Taymīyya’s View

نویسنده [English]

  • Hamzeh Ali Bahrami
Assistant professor, Isfahan University
چکیده [English]

A disputed issue between Muslim and non-Muslim theologians was the reliability and scope of rational understanding in discovering religious doctrines. Among Islamic sects, there has been a spectrum of views in both extremes, and some parties of the debate accused others of exit from Islam. One influential sect with a particular view of the issue is the Wahhabi branch of Salafism. Their theoreticians, such as Ibn Taymiyya, minimize the reliability of the reason in understanding and discovering religious intentions, and in some cases, they totally deny its reliability. And in cases where a judgment of the reason is in conflict or thought to be in conflict with that of the religion, the latter is preferred over the former. In this paper, I deploy an attributive-analytic method, to reply to the question of the view of this group about the reliability of the reason, and the extent of the cogency of their arguments. I conclude that they divide judgments of the reason into explicit conclusive and probabilistic non-explicit judgments, and they deny a major portion of rational judgments and doctrines, especially in the realm of the practical reason, in the domain of religion and super-natural issues. In their view, arguments propounded by theologians, philosophers, sages, and Sufis are from the probabilistic reason, and should thus be rejected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reason
  • Salafi-Takfiri group
  • Ibn Taymiyya
  • transmission

مراجع

1. البانی، محمد ناصر الدین (1405ق)، سلسلة الاحادیث الصحیح، بیروت: المکتب
الاسلامی.

2. ـــــــــــــــ (1408ق.)، سلسلة الاحادیث الضعیفه، ریاض: مکتبةُ المعارف.

3. الجابری، علی‌حسین (1367)، «العقل والعقلانیه فی مدرسة بغداد الفلسفیه»، مجلة المورد، ش 67.

4. العزاوی، قیس خزعل (بی‌تا)، الفکر الاسلامی المعاصر نظرات فی مساره و قضایاه، بی‌جا، بی‌نا.

5. ابن‌تیمیه، تقی الدین أبو العباس أحمد بن‌عبدالحلیم (1387ق.)، معارج الوصول الی اصول‌الدین و‌فروعه، قاهره: بی‌نا.

6. ـــــــــــــــ (1424ق.)، الردّ علی المنطقیین، تحقیق: محمدحسن اسماعیل، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولی.

7. ـــــــــــــــ (بی‌تا)، الردّ علی المنطقیین، بیروت: دار المعرفة.

8. ـــــــــــــــ (بی‌تا)، المقدمة فی اصول التفسیر، نرم‌افزار مکتبة الشامله.

9. ـــــــــــــــ (1413ق)، الفرقان بین الحق والباطل، تحقیق: الارناؤوط، بی‌جا: مکتبة دار البیان، مکتبة المؤید.

10. ـــــــــــــــ (1411ق. ـ 1991) درء تعارض العقل والنقل، تحقیق: محمد رشاد سالم، السعودیه، جامعة محمد بن‌سعود، الطبعة الثانیة.

11. ـــــــــــــــ (1426ق. ـ 2005م.)، مجموع الفتاوی، تحقیق: أنور الباز، عامر الجزار، دار الوفاء، الطبعة الثالثة.

12. ابن‌فارس، احمد (1404ق.)، معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی، الطبعة الاولی.

13. ابن‌قیم الجوزیه شمس الدین محمد بن‌ابی‌بکر (1422ق. ـ 2001م.)، مختصر الصواعق المرسلة، اختصره: محمد الموصلی، المحقق: سید إبراهیم، مصر، قاهره: دار الحدیث، الطبعة الأولی.

14. ـــــــــــــــ (1416ق. ـ 1996م.)، مدارج السالکین بین منازل، المحقق: محمد المعتصم بالله، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة.

15. اریان، حمید (1389)، «شأن و کارکرد عقل در تفسیر قرآن از دیدگاه نص‌گرایان»، قرآن شناخت، س3، ش2.

16. اکبری، رضا (1384)، ایمان‌گروی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

17. الله بداشتی، علی (1389)، «جایگاه عقل در الهیات از نگاه متکلمان مسلمان»، عقل و دین، ش 3.

18. ـــــــــــــــ (1394)، «بررسی تطبیقی جایگاه عقل در دین در دیدگاه ابن‌تیمیه و بحرانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، ش 3.

19. ـــــــــــــــ (1396)، «جایگاه عقل در دین‌شناسی از دیدگاه علامه طباطبایی و ابن‌‏تیمیه»، عقل و دین، ش 16.

20. بغدادی، ابومنصور عبد القاهر(1977م.)، الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیه، بیروت: دار الافاق الجدیده، الطبعة الثانیة.

21. جمعی از علما (1412ق.)، اصول الایمان فی ضوء الکتاب والسنه، السعودی: وزارة الشؤون الاسلامیه والاوقاف والدعوه والارشاد.

22. جوینی، عبدالملک (1416ق.)، الارشاد الی قواطع الادله فی أول الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیه، الطبعة الأولی.

23. شهرستانی، محمد بن‌عبد الکریم بن‌أبی‌بکر أحمد (1404ق.)، الملل والنحل، تحقیق: محمد سید کیلانی، بیروت: دار المعرفة.

24. طباطبایی، محمدحسین (1417ق.)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ پنجم.

25. علیزاده موسوی، سید‌مهدی (بی‌تا)، سلفی‌گری و وهابیت (‌تبار‌شناسی‌)، نشر پاد اندیشه.

26. قاسمی، محمدجمال الدین (1418ق.)، محاسن التأویل، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب.

27. قاضی عبدالجبار، معتزلی قوام الدین (1422ق.)، شرح اصول الخمسه، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.

28. قوسی (بی‌تا)، المنهج السلفی، قاهره: طنطا، مکتبة الضیاء.

29. شیخ مفید (1413ق.)، أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات‏، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، الطبعة الأولی.

30. مرتضی شریف (1998م.)، امالی، قاهره: دارالفکر العربی.

نقد و نظر

دوره 23، شماره 91
پاییز 1397
صفحه 31-55

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار