تنوّع اسلامی در فرایند تمدنی

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

آنچه در این مقاله بر آن تأکید می‌شود نه طرح کلی و جامع در فرایند تمدن جدید مسلمانان (رویکرد ایجابی) است و نه بیان تفاوت‌ها و حدود و مرزهای تمدن اسلامی با الگوی تمدنی سکولار در غرب امروز (رویکرد سلبی)، بلکه آنچه در این مقاله بدان تأکید می‌شود، «وحدت و کثرت» به‌مثابه مسئلۀ اصلی در فلسفۀ دینِ اسلام از‌یک‌سو و چالش مرکزیِ تمدن مدرن از‌سوی‌دیگر است. توجه به این مسئلۀ مشترک، یعنی ضرورت وحدت در وضعیت متکثر تمدنی و تطبیق این دو در دو سویۀ مدرن و سنتی، می‌تواند نقطه عزیمتی در تبیین الگوی تمدنیِ اسلام در عصر حاضر باشد. پیشنهاد تمدنیِ ما در این مقاله، تفکیک کثرات الهی از کثرات عرفی و دنیوی است. در این نگاه، توحید تمدنی نه رفع هرگونه کثرت، بلکه انباشتی ازکثرات الهی و انسانی است که بدون آن (کثرات الهی)، سُبُل کُلّی ایجاد نمی‌شود و بدون سبل کلیِ الهی، صراط تمدنی در جامعه مسلمانان تحقق نمی‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic Variety in the Civilizational Process

نویسنده [English]

  • Habibollah Babaei
Faculty member of the Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

This paper does not focus on a comprehensive general plan for the new civilizational path of Muslims (the positive approach), nor does it focus on delineating differences and demarcations of the Islamic civilization from the secular civilizational model in today’s West (the negative approach). It focuses, instead, on “unity and plurality” as the main issue in the philosophy of Islam, on the one hand, and the central challenge of the modern civilization, on the other. A focus on this common issue—that is, the necessity of unity within the plural civilization and their accommodation into modernity and tradition—can be a starting point in an account of the Islamic civilizational model in the contemporary period. My civilizational proposal in this paper is to distinguish divine pluralities from ordinary and mundane pluralities. In this outlook, the civilizational tawḥīd (or monotheism) is not a negation of all kinds of pluralities; rather it is an accumulation of divine and human pluralities, without which general ways will not be there, and without divine general ways, no civilizational path will be there in the Muslim community.

کلیدواژه‌ها [English]

  • civilization
  • Plurality
  • unity
  • monotheism
  • contemporaneity
  • ways and the path
1. بابایی، حبیب‌الله (1394)، «عیار و اساس در اسلامی‌بودن تمدن»، نقدونظر، ش 80.
2. __________ (1396)، «تبارشناسی مفهوم تمدن در غرب جدید»، آیینه پژوهش، ش 163.
3. __________ (1395)، «چیستی «تمدن» در فلسفه، (عناصر ماهوی «تمدن» در نظریه‌های برخی فیلسوفان معاصر)»، نقدونظر، ش 84.
4. بحرانی، سیدهاشم (1419 ھ 1999 م.)، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2 بیروت: مؤسسه اعلمی.
5. جوادی آملی، عبدالله (1381)، سروش هدایت، ج 1، قم: مرکز نشر اسراء.
6. ________ (1386)، وحدت جوامع در نهج البلاغه، قم: مرکز نشر اسراء.
7. ________ (1388)، تسنیم، ج 9، قم: مرکز نشر اسراء.
8. ________ (1389)، تسنیم، ج 10، قم: مرکز نشر اسراء.
9. ________ (بی تا)، درس‌های تفسیر قرآن، ش 399.
10. سمرقندی، ابی النصرمحمدبن مسعود ابن‌عیاش (بی تا)، تفسیر عیاشی، ج 1، تهران: المکتبة العلمیة الاسلامیة.
11. سیوطی، جلال الدین (1416)، الاتقان فی تفسیر القرآن، ج 2، دمشق ـ بیروت: دار ابن کثیر.
12. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
13. فیض کاشانی، ملامحسن (1415ق)، تفسیر صافی، تهران: الصدر.
14. مجلسی، محمدباقر (1403)، بحار الانوار، بیروت: دار احیا التراث العربی.
15. مرادی، فاطمه (1394)، «تعارف و تعامل معروف دو اصل بنیادین در فرایند تمدنی»، نقدونظر، ش 80.
16. مطهری، مرتضی (1385)، مجموعه آثار، ج ۲۳ (انسان کامل)، تهران: انتشارات صدرا.
17. هاشمی رفسنجانی، اکبر و جمعی از محققان (1375)، تفسیر راهنما، ج 5، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
18. یزدی، علی‌محمد (1392)، روش بیان قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
19. Ahmed, Shahab (2016), What Is Islam, The Importance of Being Islamic, Princeton and Oxford: Princeton University Press.
20. Hodgson, Marshall G. S. (1974), The Venture of Islam, Conscience and History in a World Civilization, The Classical Age of Islam, Chicago and London: The University of Chicago Press, Vol. 1.
21. Hunter, James Davision (2010), To Change the World, the Irony, Tragedy & Possibility of Christianity in the Late Modern World, New York: Oxford University Press.
22. Jacobson, N. P. (1952), “The problem of Civilization,” Ethics, Vol. 63, No. 1.
23. William, Edelglass (2006), “Levinas on Suffering and Compassion,” Sophia, Vol. 45, No.2.