نقد و بررسی انتساب تشبیه و تجسیم به هشام ‌بن ‌‌حکم

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

عضو هیئت علمى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى

چکیده

تشبیه و تجسیم، در تاریخ اندیشه‌های کلامی، همواره به متفکرانی از شیعه و اهل سنت نسبت داده شده است. یکی از این متفکران هشام‌‌بن‌‌حکم، متکلم بزرگ شیعی، است. برخی از دانشمندان اهل سنت، نظیر جاحظ و خیاط، چنین عقیده‌ای را به او نسبت داده‌اند. در روایات شیعه نیز گاه چنین نسبتی به او داده شده است. بزرگان شیعه در مقابل این نسبت واکنش‌های فراوانی از خود نشان داده‌اند. این مقاله به دلایل منسوب به هشام در اثبات تجسیم، و ریشه‏یابى دیدگاه منسوب به هشام می‌پردازد. سپس واکنش‌های دانشمندان شیعه به چنین نسبت‌هایی را دسته‌بندی کرده و آنها را گزارش می‌کند. در پایان نتیجه می‌گیرد که نه‌‌تنها مستندات اعتقاد هشام به تجسیم تام و تمام نیست، سخن متکلمان اهل سنت نیز در این زمینه با هم ناسازگار است و نمی‌توان به آنها اعتماد کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criticism and Analysis of the Attribution of Simulism(Tashbih) and Corporealism(Tajsim) toHishamIbnHakam

نویسنده [English]

  • Alireza As’adi
چکیده [English]

Simulism and corporealism have always been attributed to some Shiite and Sunni thinkers throughout the history of theological thoughts. One of these thinkers is HishamIbnHakam, the great Shiite theologian. Some Sunni thinkers, like Jahiz and Khayat, have attributed those positions to him. Shiite scholars have reacted differently to such an attribution. This paper deals with the arguments attributed to Hisham in favor of corporealism, and traces back the attributed view to Hisham. The paper will then sort out the reactions of Shiite scholars to such attributions and report them. In the end, I will conclude that the evidence for the attribution of corporealism to Hisham is not strong enough and the remarks of Sunni theologians in this regard are contradictory and are thus unreliable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Simulism
  • coroporealism
  • HishamIbnHakam

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه محمد‌‌مهدى فولادوند.
  2. ابن حزم، ابومحمد على‌‌بن‌‌احمد (1416)، الفصل فى الملل و الاهواء و النحل، ج1ـ3، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  3. ابن شهر آشوب (1380)، معالم العلماء ،نجف: منشورات المطبعة الحیدریه.
  4. ابن قتیبه دینوری (بی‌تا)،‌ تأویل مختلف الحدیث، بیروت: دارالکتب العربى.
  5. اسد حیدر (1390)، الامام الصادق و المذاهب الاربعة، ج3-4، بیروت: دارالکتاب العربى.
  6. اسعدی، علیرضا (1388)، متکلمان شیعه: هشام‌‌بن‌‌حکم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  7. اسفراینى، ابومظفر (1419)،  التبصیر فى الدین، بى‌جا: المکتبة الازهریة للتراث.
  8. اشعرى، ابوالحسن (1400)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تصحیح: هلموت رُیتر، بى‌جا، بى‌نا، چاپ سوم.
  9. بغدادى، ابومنصور (1417)، اصول الدین، بیروت: دارالفکر.

10. بغدادى، عبدالقاهر‌‌بن‌‌طاهر‌‌بن‌‌محمد (1415)، الفرق بین الفرق، تعلیق: الشیخ ابراهیم رمضان، بیروت: دارالمعرفة.

11. توحیدى، ابوحیان (1408)، البصائر و الذخائر، جزء 3، 7 و 9، تحقیق: وداد القاضى، بیروت: دار صادر.

12. حسنى رازى، سید‌‌مرتضى‌‌بن‌‌داعى (1313)، تبصرة العوام فى معرفة الانام، تصحیح: عباس اقبال، بى‌جا: انتشارات اساطیر.

13. حلى، جمال الدین ابومنصور حسن‌‌بن‌‌یوسف (1363)، انوار الملکوت فى شرح الیاقوت، تحقیق: محمد نجمى الزنجانى، بى‌جا، انتشارات رضى و انتشارات بیدار، چاپ دوم.

14. خوانسارى، آقاجمال (1378)، مناظرات (ترجمه الفصول المختارة)، تحقیق: صادق حسن‌زاده، قم: دبیرخانه کنگره محقق خوانسارى.

15. خویى، ابوالقاسم (1369)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ج20، قم: مرکز نشر آثار الشیعة.

16. خیاط، ابوالحسین (بی‌تا)، الانتصار و الرد على ابن الراوندى الملحد، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.

17. الشافى فى الامامة (1410)، ج1 و 4، تهران: مؤسسة الصاد، چاپ دوم.

18. شرف الدین الموسوى العاملى، عبدالحسین (1413)، المراجعات، بى‌جا، انتشارات اسوه.

19. شوشترى (تسترى)، محمدتقى (1422)، قاموس الرجال، ج10، قم: مؤسسة النشر الاسلامى.

20. شوشترى، قاضى نورالله (1377)، مجالس المؤمنین، ج1، تهران: انتشارات اسلامیة.

21. شهرستانى، عبدالکریم (1421)، الملل و النحل، تحقیق: محمد عبدالقادر الفاضلى، بیروت: المکتبة العصریة، چاپ دوم.

22. صدوق، ابوجعفر محمد‌‌بن‌‌على‌‌بن‌‌الحسین‌‌بن‌‌بابویه قمى (1416)، التوحید، تصحیح و تعلیق: سیدهاشم حسینى طهرانى، چاپ ششم، قم: مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین.

23. جوهری (1407)، صحاح اللغة، ج6، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ سوم.

24. طبرسى، ابومنصور احمد‌‌بن‌‌على‌‌بن‌‌ابى طالب (1401)، الاحتجاج، ج1 و 2، بیروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، مؤسسة اهل البیت (ع).

25. طوسى، محمد‌‌بن‌‌حسن‌‌بن‌‌على،(شیخ طوسی) (1384) اختیار معرفة الرجال (معروف به رجال کشى)، تصحیح: حسن مصطفوى، مشهد: دانشگاه مشهد.

26. سامى النشار، على (1385)، نشأة الفکر الفلسفى فى الاسلام، ج2، بى‌جا: دارالمعارف، چاپ سوم.

27. صلیبیا، جمیل (1366) ، فرهنگ فلسفی، تهران: انتشارات حکمت.

28. فیض کاشانى، ملامحسن (1370)، الوافى، ج1، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین (ع).

29. قمى، قاضى سعید (1373-1374)، شرح توحید صدوق، ج2 و 3، تصحیح و تعلیق: نجفقلى حبیبى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.

30. معتزلى، قاضى عبدالجبار (1422)، شرح الاصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربى. چاپ اول.

31. کراجکى، ابوالفتح (بی‌تا)، کنزالفوائد، بى‌جا، مکتبة المصطفویة.

32. کلینى، محمد‌‌بن‌‌یعقوب (بی‌تا)، اصول کافى، ترجمه: سید جواد مصطفوى، تهران: بى‌نا.

33. مامقانى، عبدالله (1352)، تنقیح المقال، نجف: المطعبة المرتضویة.

34. مجلسى، محمدباقر (1363)،مرآة العقول، ج2، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم.

35. ـــــــــــــــــ ، (1403) ، بحارالانوار، ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربى.

36. مدرس یزدى، آقا على‌اکبر (1374)، مجموعه رسائل کلامى و فلسفى و ملل و نحل، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.

37. مفید، ابوعبدالله محمد‌‌بن‌‌محمد‌‌بن‌‌نعمان (1413)، مصنفات الشیخ المفید، ج4، (اوائل المقالات)، بى‌جا: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.

38. ـــــــــــــــــ ، (1413)، الحکایات، ج10، بى‌جا: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.

39. ـــــــــــــــــ ، (1413)، المسائل السرویه، ج7، بى‌جا: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.

40. مقدسى، مطهر‌‌بن‌‌طاهر (1899)، البدء و التاریخ، ج1، 2 و 5، بیروت: دار صادر.

41. ملاصدراى شیرازى، صدرالدین محمد‌‌بن‌‌ابراهیم (ملاصدرا) (1367)، شرح اصول الکافى، ج2، تصحیح: محمد خواجوى، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.

42. القفاری، ناصر‌‌بن‌‌عبدالله‌‌بن‌‌علی (1418)، اصول مذهب الشیعة الامامیة الاثنی عشریه عرض و نقد، مصر: دار الرضا.

43. نجاشى، ابوالعباس احمد‌‌بن‌‌على‌‌بن‌‌احمد‌‌بن‌‌عباس (1418)، الرجال، تحقیق: سید موسى شبیرى زنجانى، قم: مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ ششم.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار