عطایی نظری, حمید. (1394). تحول معرفت‌شناختی کلام امامیّه در دوران میانی و نقش ابن‌سینا در آن. نقد و نظر (فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الاهیات), 20(77), 81-114.
حمید عطایی نظری. "تحول معرفت‌شناختی کلام امامیّه در دوران میانی و نقش ابن‌سینا در آن". نقد و نظر (فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الاهیات), 20, 77, 1394, 81-114.
عطایی نظری, حمید. (1394). 'تحول معرفت‌شناختی کلام امامیّه در دوران میانی و نقش ابن‌سینا در آن', نقد و نظر (فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الاهیات), 20(77), pp. 81-114.
عطایی نظری, حمید. تحول معرفت‌شناختی کلام امامیّه در دوران میانی و نقش ابن‌سینا در آن. نقد و نظر (فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الاهیات), 1394; 20(77): 81-114.
تحول معرفت‌شناختی کلام امامیّه در دوران میانی و نقش ابن‌سینا در آن
دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
چکیده
ابن‌سینا بر متکلمان شیعه و سنّی از مهم‌ترین مباحث مطرح در ابن‌سینا‌پژوهی و کلام‌پژوهی است. یکی از پیامدهای گسترش فکر فلسفی ابن‌سینا در دوران میانی، تکوین مکتب کلام فلسفی در میان اهل سنت به‌همت فخر رازی و نزد امامیه به دست نصیر الدین طوسی بود. ورود آموزه‌های فلسفی ابن‌سینا به مجادله‌های کلامی، سبب تحولاتی شگرف در نحوۀ پرداخت متکلمان امامی به مسائل مختلف کلامی شد. در مقالۀ حاضر با مقایسۀ مباحث معرفت‌شناختیِ کلام پیشا‌فلسفی امامیّه موسوم به مکتب امامی بغداد با مباحث مطرح در این زمینه در مکتب کلام فلسفی امامیه، تأثیرات گوناگون سنت فلسفی ابن‌سینا بر این مباحث در کلام دوران میانی امامیّه تبیین می‌شود. پیدایش تحولات معنایی در برخی از اصطلاح‌های حوزۀ معرفت‌شناسی، ارائۀ دسته‌بندی‌های جدید برای علم، طرح برخی قواعد معرفت‌شناختی، تبیین مسائلی از جمله چگونگی دستیابی انسان به علم و طرح موضوع‌های جدید در حوزۀ معرفت‌شناسی از جمله مهم‌ترین ابعاد تحول اساسی یادشده است.
The Epistemological Development of Imamiyya Kalam in the Middle Period and Ibn Sina's Role in it
نویسندگان [English]
Hamid Ataei Nazari
چکیده [English]
An important issue in studies of Ibn Sina and Kalam is that of the interaction between the former's philosophical tradition with the latter and the extent to which Ibn Sina's philosophical doctrines influenced Shiite and Sunni scholars of Kalam. One consequence of the development of Ibn Sina's philosophical thoughts in the middle period was the formation of the school of philosophical Kalam among Sunni scholars by Fakhr al-Rāzī and among Imamiyya scholars by Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī. The introduction of Ibn Sina's philosophical doctrines into debates of Kalam led to remarkable developments in the ways in which Imamiyya scholars of Kalam treated various issues of Kalam. In this paper, I will compare the epistemological issues of the pre-philosophical Imamiyya Kalam known as the Imami School of Baghdad with those of the Imamiyya School of philosophical Kalam, and I will then explain various influences of Ibn Sina's philosophical tradition on these issues in the middle period of Imamiyya Kalam. Some important aspects of this fundamental change include: semantic developments of some epistemological terms, new categorizations for knowledge, the introduction of some epistemological principles, accounts of how human beings achieve knowledge, and new problems for epistemology.
کلیدواژه‌ها [English]
Imamiyya Kalam, Ibn Sina, epistemology, School Of Baghdad, Philosophical Kalam, 'Allāma Ḥillī
مراجع
1. ابن سینا، حسین‌بن عبدالله (1387)، الاشارات والتنبیهات، چاپ دوم، تحقیق: مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب.
2. ـــــــــــــ (1989م.)، المصطلح الفلسفی عند العرب، کتاب الحدود، چاپ دوم، تحقیق: عبد الأمیر الأعسم، قاهره: الهیئة المصریة العامّة للکتاب.
3. ـــــــــــــ (1391)، التعلیقات، تصحیح: سیّد حسین موسویان، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
4. ـــــــــــــ (1379)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، با ویرایش: محمّدتقی دانش‌پژوه، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. ـــــــــــــ (1404ق.)، الشفاء، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
6. ابن مَتَّوَیه، حسن بن احمد (2009م.)، التذکرة فی أحکام الجواهر والأعراض، 2ج، تحقیق: دانیال چیماریه، قاهره: المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیّة.
7. افندی اصفهانی، میرزا عبد الله (1403ق.)، ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، تحقیق: سیّد احمد حسینی، قم: منشورات کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی نجفی.
8. الرحیم، احمد هِیثَم (1392)، «اِقبال تشیّع دوازده اِمامی به ابن‌سینا در روزگار مغول»، ترجمۀ حمید عطایی نظری، کتاب ماه فلسفه، ش72.
9. بحرانى، کمال الدین ابن میثم بن‌علی (1435ق.)، قواعد المرام فی علم الکلام، تصحیح: أنمار معاد المظفّر، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
10. بیاضی عاملی، علی بن یونس (1380)، الکلمات النافعات فی شرح الباقیات الصالحات (در: أربع رسائل الکلامیّة)، قم: بوستان کتاب.
29. صاعد بریدی آبی، قاضی أشرف الدین (1970م.)، الحدود والحقائق (فی شرح الألفاظ المصطلحة بین المتکلمان من الإمامیّة)، تحقیق: حسین‌علی محفوظ، بغداد: مطبعة المعارف.
30. طوسی، محمّد بن الحسن (1362)، تمهید الأصول فی علم الکلام، تصحیح: عبد المحسن مشکوة الدینی، تهران: دانشگاه تهران.
34. طوسی، نصیر الدین (1383)، أجوبة المسائل النصیریّة، به‌اهتمام: عبدالله نورانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
35. طوسی، نصیر الدین (1405ق.)، تلخیص المحصَّل (نقد المحصَّل)، تحقیق: شیخ عبدالله نورانی، چاپ دوم، بیروت: دار الأضواء.
36. مانکدیم، احمد بن حسین (1427ق.)، شرح الأصول الخمسة، تحقیق: عبد الکریم عثمان، قاهره: مکتبة وهبة.
37. مُقری نیشابوری، أبوجعفر (1414ق.)، الحدود، تحقیق: فاضل یزدی، قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
38. موسوی، علی بن الحسین (سیّد مرتضى) (1429ق.)، الذریعة إلی أصول الشریعة، قم: مؤسّسة الامام الصادق7.
39. ـــــــــــــ (سیّد مرتضى) (1431ق.)، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: سید أحمد حسینی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
40. نجاشی، احمد بن علی (1427ق.)، الرجال، تحقیق: سیّد موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
41. ویسنوفسکی، روبرت (1389)، متافیزیک ابن‌سینا، ترجمه مهدی نجفی‌افرا، تهران: نشر علم.
42. ـــــــــــــ (1391)، «سیمایی از گرایش به ابن‌سینا در کلام اهل سنت»، ترجمۀ: حمید عطایی نظری، کتاب ماه دین، ش 179.
43. همدانی، قاضی عبد الجبّار (بی‌تا)، المغنی فی أبواب التوحید والعدل، ج12، تحقیق: ابراهیم مدکور، قاهره: نشر المؤسسة المصریة.
44. al-Rahim, Ahmed H. (2003), ‘‘THE Twelver-Shi’i Reception of Avicenna in the Mongol period,’’ in: David C. Reisman, Before and After Avicenna: Proceedings of the First Conference of the Avicenna Study Group, H. Daiber and D. Pingree (ed.), Leiden Boston: Brill.
45. Dhanani, Alnoor (2003), ‘‘Rocks in the Heavens, the Encounter Between 'Abd Al-jabbr And Ibn Sina,’’ in: David C. Reisman, Before and After Avicenna: proceedings of the First Conference of the Avicenna Study Group (ed.), with the assistance of Ahmed H. al-Rahim, BOSTON: BRILL, LEIDEN.
46. Eichner, Heidrun (2009), The Post-Avicennian Philosophical Tradition and Islamic Orthodoxy, Philosophical and Theological summae in Context, Habilitationsschrift, Halle.
47. Frank, Richard M. (1994), Al-Ghazali and the Ash' arite School, Durham: Duke University Press.
48. ـــــــــــــ (1987-1989), Al-Ghazali's Use of Avicenna's Philosophy, Revue des etudes islamiques, No. 55-57; Reprint in: Frank, Philosophy, Theology, and Mysticism in Medieval Islam, Text xi.
49. Griffel, Frank (2009), Al-Ghazali's Philosophical Theology, New York: Oxford University Press.
50. Shihadeh, Ayman (2005), ‘‘From AL-Ghazali to al-razi: 6TH/12TH Century Developments in Muslim Philosophical Theology,’’ in: Arabic Sciences and Philosophy, Vol. 15.
51. Wisnovsky, Robert (2004), ‘‘One Aspect of the Avicennian Turn in Sunni Theology,’’ in: Arabic Sciences and Philosophy, Vol. 14, Cambridge: Cambridge University Press.
52. ـــــــــــــ (2004), ‘‘Avicenna and the Avicennian tradition,’’ in: P. Adamson and R. Taylor (eds.), The Cambridge Companion to Arabic Philosophy, Cambridge.
53. ـــــــــــــ (2003), Avicenna’s Metaphysics in Context, London & Ithaca, N.Y.
ابتدای صفحه