نفی ضرورت علّی یکی از موارد جدال اشعری مشربی چون غزالی با فیلسوفان است. وی در مسئلۀ هفدهم کتاب تهافت الفلاسفه دو لازمۀ نامقبول ضرورت علّی (نفی معجزه و نفی قدرت مطلق خداوند) را مبنای حمله بر مفهوم علیت نزد فیلسوفان از جهات گوناگون قرار می‌دهد. ابنرشد در مقام فیلسوفی ارسطویی و مسلمان در تهافت التهافت با چالش‌های غزالی روبه‌رو می‌شود. در این جستار تلاش می‌شود پس از تقریر و تحلیل دقیق دیدگاه غزالی و سپس پاسخ‌های ابنرشد، به پیش‌فرض‌ها و لوازم آنها پرداخته و میزان توفیق و ناکامی آنها را در مدعیات خود بررسی کنیم.
Denying causal necessity is one of the topics over which an Ashari-minded like al-Ghazaali takes issue with philosophers. In the seventeenth problem of Tahafut al-Falasifa (Incoherence of Philosophers), he relies on two implausible implications of causal necessity (denial of both miracles and the absolute power of God) to attack the conception of causation as understood by philosophers from various aspects. In Tahfut at Tahafut (Incoherence of the Incoherence), Ibn Rush, as an Aristotelian and Muslim philosopher, encounters al-Ghazali’s challenges. In this paper, after an exact disposition and analysis of al-Ghazali’s view and Ibn Rushd’s replies, it will be tried to explain their pre-suppositions and consequences as well as their success or failure regarding their contentions.
1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، درخشش ابنرشد در حکمت مشاء، تهران، طرح نو، چاپ اول 1384.
2. ابنرشد، ابوالولید محمدبن احمدبن محمد، تهافت التهافت، مع مدخل و مقدمۀ تحلیلیۀ و شروح للمشرف علی المشروع الدکتور محمد عابد الجابری، الطبعۀ الثانیۀ، بیروت، 2001م.
3. ـــــــــــــــ ، الاشارات و التنبیهات، قم، نشر بلاغت، 1375.
5. ـــــــــــــــ ، الهیات من کتاب الشفاء، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
6. احمدی، احمد، «نقدی بر نظریۀ هیوم در باب علیّت»، در کتاب آیت حُسن (جشن‌نامة بزرگداشت استاد حسن‌زاده آملی، 1374.
7. الرقاوی، محمد عبدالله، الاسباب والمسببات؛ دراسة تحلیلیة، مقارنة للغزالی وابن رشد و ابن‌‌عربی، بیروت، دارالجیل، الطبعۀ‌الاولی 1997م. 1417 ه بیروت.
ابتدای صفحه