تولید و عرضه معنویت در بازار مصرف سرمایه‌داری

نوع مقاله : علمی ـ پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر بنیاد پژوهشهای اسلامی- گروه کلام و اندیشه

2 استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

موضوع این نوشتار شخصی‌شدنِ پدیدۀ دین‌داری و کالاشدگی مقولۀ معنویت است که یکی از مسئله‌های عصر فرانوگرایی و انسان مضطرب دنیای فناوری شده است. سال‌ها جست‌وجو در پی نیاز فطری انسان - پیوند با فراماده - که با گریزِ فراوان از دین‌مداری همراه بود، گزیری از پذیرش نسخه‌های بدلی ادیان جانشین و صورتکی از عرفان‌های خودبنیاد به بار نیاورد. نظام سرمایه‌داری سایه‌ای فراخ بر سر بازار اقتصاد مغرب و مشرق گستراند و «مصرف» را سراسرِ هستی و چیستی انسانیت جلوه بخشید. در نتیجه «مرجعیت معنوی» که تا دیرگاهی برخاسته از نهادهای سنتی بود از میان رفت. «فرهنگ و دین» تن‌پوشی اقتصادی به تن کردند و با نشان‌های تجاریِ گونه‌گون در بازار تجارت دینی، چونان کالایی پُرخریدار به فروش رسیدند. روش این پژوهش توصیفی_ تحلیلی به همراه نقد رویکرد جدید غرب به دین و معنویت است؛ ساحتی که انسانِ عصر جدید دست خویش را در گزینشِ آنچه او را به فراماده پیوند می‌دهد آزاد دیده و معنویت‌های نوپدید نیز در بستر شعار «دین طبق سفارش شما»، فعالیتی پُرسود برای خود آفریدند. هدف این مقاله نیز اثبات این مسئله است که غرب پس از دوره شکوفایی، دوره زوالی را تجربه کرده است که با نادیده‌انگاری پیوند دین و معنویت و‌گرایش به معنویت خودساخته، ساحت قُدسی عالم را از زمین جدا کرد و اگرچه به فرامادی‌گرایی روی آورد، با این حال مرتبۀ فرامادیِ هستی را این‌جهانی نگریست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Production and Supply of Spirituality in the Consumer Market of Capitalism

نویسندگان [English]

  • rasoul hoseinpour 1
  • Sayyed Mortaza Hosseini Shahroudi 2
1 MA of Islamic Philosophy and Theology, researcher at the Foundation of Islamic Researches
2 Professor of Islamic Philosophy and Wisdom, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

This paper is concerned with the personalization of the phenomenon of religiosity and the treatment of spirituality as a product, which has turned into a problem of the age of postmodernism and the anxious human beings in the world of technology. Years of search for the innate human need for a connection with a supernatural entity, accompanied with escape from religiosity, could not provide a way out of fake versions of religions and autonomous mysticisms. The capitalist system widely prevailed the economic market of East and West, making “consumption” appear as the very nature and being of human beings. Thus, “spiritual authority”, which was long originated from traditional institutions of religion, disappeared. “Culture” and “religion” put on economic clothing and were sold as bestselling products in the market of religious business with various commercial trademarks. This paper has a descriptive-analytic method, criticizing the new Western approach to religion and spirituality—a realm in which the modern human being is able to choose from various ways to connect to the supernatural and newly emerged types of spirituality made a profitable business with the slogan of “custom-made religion”. This paper seeks to demonstrate that after a long period of glory, the West has undergone a decline in which it separated the sacred realm of the world from the Earth by ignoring the connection between religion and spirituality, and turning towards self-made spirituality, and although it turned towards super-naturalism, it still developed a secular conception of the supernatural realm of the being.

کلیدواژه‌ها [English]

  • New Age
  • anxiety
  • Spirituality
  • secularization
  • the capitalist system
  • consumerism
  • personalization and subjectivization of the religion
  • the elimination of spiritual authority

مراجع

1. استنلی جی. گرنز و اولسن راجر ای. (1390)، الهیات مسیحی در قرن بیستم: خدا و جهان در عصر گذار، ‌ترجمۀ روبرت آسریان و میشل آقامالیان، تهران: ماهی.
2. اسمارت، بری (1383)، شرایط مدرن، مناقشه‌های پست‌مدرن، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: اختران.
3. الیاده، میرچا (1374)، فرهنگ و دین: برگزیدۀ مقالات دائرة المعارف دین، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: طرح نو.
4. الکینس، دیوید، ن. (1385)، «فراسوی دین: به‌سوی معنویت انسان‌گرا»، ترجمه مهدی اخوان، هفت آسمان، ش 29.
5. اینگلهارت، رونالد (1373)، تحول فرهنگی در جامعۀ پیشرفتۀ صنعتی، ترجمه مریم وتر، تهران: کویر.
6. اینگلهارت، رونالد و کریستین ولزل (1389)، نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، ترجمه یعقوب احمدی، تهران: کویر.
7. براون، رابرت‌مک‌آفی (1382)، روح آیین پروتستان، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: مؤسسه‌ نگاه‌ معاصر و مرکز بین‌المللی‌ گفت‌وگوی‌ تمدن‌ها.
8. پاپکین، ریچارد اچ. و دیگران (1377)، دین: اینجا، اکنون، ‌ترجمه مجید محمدی، تهران: قطره.
9. تیلور، چالرز (1387)، تنوع دین در روزگار ما: دیداری دوباره با ویلیام جیمز، ترجمه مصطفی ملکیان، تهران: شور.
10. حمیدیه، بهزاد (1389)، «بازخوانی انتقادی تحولات اخیر دین‌داری و معنویت‌گرایی»، قبسات، ش 56.
11. ـــــــــــــــ (1391)، معنویت در سبد مصرف، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
12. رضایی، مهران (1391)، «طرحی از مفهوم بازار دینی جهانی»، کتاب ماه دین، ش 174.
13. زمانی، شهریار (1381)، ماجرای معنویت در دوران جدید از گالیله تا فروید، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
14. زمردی، محمدرضا (1384)، دنیوی‌شدن در بوتۀ نقد، تهران: نشر حق‌شناس.
15. سپهر، مسعود (1382)، «احتمالاتی در باب جهانی شدن»، در: مجموعه مقالات جهانی‌شدن و دین: جهان‌گرایی و جهانی‌سازی، کنگرۀ دین‌پژوهان کشور، قم: احیاگران.
16. سلیمی، حسین (1387)، «پست‌ماتریالیسم و تحول دانش سیاسی»، دانش سیاسی، ش 2.
17. سولژنیتسین، الکساندر (بی‌تا)، جهانی از هم گسیخته، تهران: نشر فرهنگستان ادب و هنر ایران.
18. شجاعی‌زند، علیرضا (1381)، عرفی‌شدن در تجربۀ مسیحی و اسلامی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران (باز).
19. صفایی‌مقدم، مسعود (1389)، «مطالعۀ تحلیلی نهضت معنویت‌گرایی و ارائه رویکردی برای آموزش عالی معنویت‌گرا»، راهبرد و فرهنگ، ش12 و 13.
20. فریادرس، فرشته (1391)، «نقد و بررسی کتاب کالاهای دینی در آسیا»، کتاب ماه دین، ش 174.
21. کونگ، ‌هانس (1391)، هنر زیستن: تأملاتی در معناداری زندگی، ترجمه حسن قنبری، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
22. کیوپیت، دان (1376)، دریای ایمان، ترجمه حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
23. گل‌محمدی، احمد (1386)، جهانی‌شدن، فرهنگ، هویت، تهران: نشر نی.
24. لوفان بومر، فرانکلین (1380)، جریان‌های بزرگ در تاریخ اندیشۀ غربی: گزیدۀ آثار بزرگ در تاریخ اندیشۀ اروپای غربی از سده‌های میانه تا امروز، ترجمه حسین بشیریه، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران (باز).
25. مارکوز، هربرت (1350)، انسان تک‌ساحتی،‌ ترجمۀ دکتر محسن مؤیدی، تهران: امیرکبیر.
26. محمدی اصل، عباس (1390)، دورکیم و صور اولیۀ حیات دینی، تهران: نشر حق‌شناس.
27. مزلو، آبراهام، اچ (1387)، مذاهب، ارزش‌ها و تجربه‌های والا، ترجمه علی‌اکبر شاملو، تهران: آگه.
28. مطهری، مرتضی (1380)، علل‌گرایش به مادی‌گری: مقدمه ماتریالیسم در ایران، تهران: صدرا.
29. معیدفر، سعید (1382)، جهانی‌شدن و چگونگی سیر از کثرت به وحدت، مجموعه مقالات جهانی‌شدن و دین: جهان‌گرایی و جهانی‌سازی: مباحث نشست‌های مقدماتی و استانی، کنگرۀ دین‌پژوهان کشور، قم: احیاگران.
30. موفق، علیرضا (1388)، معنای زندگی: تأملی بر دیدگاه دین و مکاتب بشری، تهران: کانون اندیشۀ جوان.
31. میرسندسی، محمد (1390)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی دین و انواع دین‌داری، تهران: جامعه‌شناسان.
32. میشل، توماس (1381)، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم: مرکز مطالعات‌ و تحقیقات ‌ادیان ‌و مذاهب.
33. وست، ویلیام (1387)، روان درمانی و معنویت، مترجمان: شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن، تهران: رشد.
34. ویلسن، برایان و جیمی کرسول (1387)، جنبش‌های نوین دینی: محدودیت‌ها و امکانات، ترجمه محمد قلی‌پور، تهران: مرندیز.
35. ـــــــــــــــ (1393)، جنبش‌های دینی جدید: چالش و واکنش، ترجمه موسی اکرمی، تهران: نگاه معاصر.
36. هارتز، گری (1387)، معنویت و سلامت روان: (کاربردهای بالینی)، ترجمه امیر کامگار و عیسی جعفری، تهران: روان.
37. همیلتون، ملکم (1389)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
38. هیلاس، پل (1392)، «زبان مصرف و جنبه‌های مصرفی معنویات ذهنی ـ جسمی‌ زندگی»، ترجمه جواد طاهری، سیاحت غرب، ش 117.
39. Carrette, Jeremy and Richard king (2005), Selling Spirituality: The Silent Takeover of Religion, London: Routledge.
40. Einstein, Mara (2008), Brands of Faith; Marketing Religion in a Commercial Age, London: Routledge.
41. Inglehart, Ronald (1985), “Aggregate Stability and Individual-Level Flux in Mass Belief Systems: The Level of Analysis Paradox,” The American Political Science Review, Vol. 79, No. 1.
42. Inglehart, Ronald; Abramson, Paul R. (1994), “Economic Security And Value Change,” The American Political Science Review, Vol. 88, No. 2.
43. Tong, Chris (2000), Beyond Spiritual Correctness: Appreciating the Differences among Religions, Paths, and Saints, Part 1, Practical Spirituality Series, Book 7. In: http://5mins.com.
44. York, Michael (2001), “New Age Commodication and Appropriation of Spirituality,” Journal of Contemporary Religion, Vol. 16, No. 3.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار