1.نگاه کنید به روزنامه کیهان، 17 آوریل 1980 (29فروردین 1359)
2. نگاه کنید به همان منبع، و روزنامه کیهان، 19آوریل 1980 (31 فروردین 1359).
3. نگاه کنید به روزنامه کیهان، 22آوریل 1980 (3اردیبهشت1359) .
4. در مورد تعداد کشتهها و زخمیها، نگاه کنید به همان منبع.
5. در تاریخ 13 ژوئن 1980، آیتالله خمینی اعضای ستاد انقلاب فرهنگی رامنصوب کردند.
6. نگاه کنید به روزنامه کیهان، 30 نوامبر1981 (9آذر 1360).
7. این کتاب را حسین پیرنیا در دو جلد با عنوان اقتصاد (تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1343) به فارسی ترجمه کرد. پیرنیا علاوه براین کتاب، کتاب دیگری را از انگلیسی با عنوان MathematicAl analysis for London(Economics Macmillan. 1964 نوشته R.G.D Allen با عنوان «ریاضیات تحلیلی برای اقتصاد» (تهران: مؤسسه تحقیقات اقتصادی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی، 1343) به فارسی برگرداند. انتشار این دو کتاب با کمک مالی سازمان برنامه و بودجه انجام گرفت.
8. فقط بخش اندکی از کتاب سرمایه Capital نوشته مارکس به وسیله ایرج اسکندری به فارسی ترجمه شد. بعضی قسمتهای کوتاه نیز به صورت گزینشی از آثار مارکس در خارج از کشور به فارسی برگردانده شد. اما این ترجمهها در ایران در دسترس همگان نبود، و بعد از انقلاب نیزکه در دسترس همگان قرار گرفتند به علت عدم دقت و نثر ناپختهفارسی و اصطلاحات نامانوس، به سختی قابل استفاده بودند. همچنین باید یادآور شوم ترجمه آثار برتر اقتصادی، مانند آثار دیوید ریکارد و آلفرد مارشال حاکی از علاقه اندک به این نوع ادبیات بود. اما در مورد آثار کلاسیک مارکسیستی چنین وضعی وجود نداشت. روشنفکران ایرانی به صورت گستردهای به این نوع ادبیات کنجکاوی خاصی نشان میدادند.
9. از جمله این آثار میتوان از این کتابها نام برد: سرمایهداری چیست؟ ویراسته فرهاد نعمانی (تهران: انتشارات نمونه، 1352); اقتصاد سیاسی توسعه نیافتگی و رشد ویراسته فرهاد نعمانی (تهران: انتشارات امیرکبیر، 1354); ترجمه فارسی ماتریالیزم دیالکتیک نوشته موریس کنفورث با عنوان فارسی نظریه شناخت (تهران: انتشارات امیرکبیر، 1357).
10. مترجمان و ناشران عادت داشتند که برای فرار از مزاحمتهای سانسور، هویت کامل منبع اصلی را ذکر نکنند. گاهی اوقات مترجم برای گمراه کردن مقامات اداره سانسور نام مؤلف را تغییر میداد; و به این ترتیب سانسورچیان قادر نبودند بر اساس فهرست نامهای مؤلفان و ناشران ممنوع عمل کنند و ناچار بودند در این موارد متن اصلی را دقیقا بازبینی کنند و از آنجا که بیشتر در مواقع بررسی محتوای نظری یک کتاب مستلزم اطلاعات تخصصی سطح بالا بود (که مامورین سانسور عموما فاقد آن بودند) بسیاری از کتابها از زیر دست ماموران، به اصطلاح،در میرفت. ولی در هر صورت، چنانچه متوجه شوق و ذوق بعضی از محافل خاص نسبتبه این گونه کتابها میشدند دوباره حواس خود را روی آنها متمرکز میکردند.
11. نگاه کنید به کتاب Sociology in Iran (Bethesda .Md Jahan books, 1992), 61-69 نوشته علیاکبر مهدی و عبدالعلی لهسائی زاده. به عنوان مثال، بسیاری از دانشجویان ایرانی با کتاب زمینه جامعه شناسی نوشته امیرحسین آریان پور آشنایی داشتند و دانشجویان عموما این کتاب را به عنوان یک درسنامه جامعه شناسی از دیدگاه مارکسیستی تلقی میکردند. این کتاب را انتشارات کتاب جیبی در سال 1973 (1352) در تهران منتشر کرد.
12. محدودیت تعداد درسهایی که در زمینه آمار، اقتصاد سنجی و اقتصاد ریاضی ارائه میشد به علت کمبود تعداد استادانی بود که میتوانستند این درسها را تدریس کنند. بیشتر استادان سابقهدار در این زمینهها سابقه کاری اندکی داشتند. علاوه براین، تدریس درسهای ریاضی به دانشجویانی که در درس ریاضیات قوی بودند ومدام قصد به اصطلاح «حالگیری» از استاد را داشتند کار بسیار طاقت فرسایی بود.
13. میزان مداخله فکری در ادبیات فوق برنامه درسی آشکارا تابعی بود از میزان فعالیتهای سیاسی دانشجویان. به همین دلیل، با وجود صحت ادعای من درمورد اکثریت دانشجویان رشته اقتصاد در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، احتمالا این نظر ضرورتا در مورد دانشجویان رشته اقتصاد در بقیه دانشگاهها و دانشسراها صدق نمیکند. ولی دانشجویان رشتههای مهندسی، هم به خاطر فعالیتهای سیاسی و هم از نظر پیگیری فکری ادبیات اقتصاد سیاسی و نقد اجتماعی شهرت داشتند.
14. این کنفرانس توسط دانشگاه ملک عبدالعزیز عربستان در شهر جده برگزار شد و نگارنده این مقاله یکی از سه اقتصاددان شرکت کننده در این کنفرانس بود. مجموعه مقالات این کنفرانس در مجموعهای با عنوان Studies Islamic Studies و با ویرایش Leicester, Eng The Islamic Foundation) Khursud Ahmad در سال 1980 منتشر گردید.
16. از بین این آثار میتوان از آثار متعدد حسن توانایان فرد نام برد. به عنوان مثال، نگاه کنید به کتاب بیتالمال، بانکداری در اسلام (تهران: انتشارات میلاد، 1357); از همان نویسنده،اقتصاد اجتماعی، همراه با برداشتی از اقتصاد اجتماعی اسلام (تهران: انتشارات میلاد، 1375); از همان نویسنده،تئوری ارزش کار (تهران: نشر آزاده، 1358); از همان نویسنده، بیانی ساده از اقتصاد جدید (تهران: نشر آزاده، 1358).
17. نگاه کنید به کتاب دکتر علی شریعتی با عنوان انسان، مارکسیسم و اسلام (قم، 1356); و از همان نویسنده،تاریخ و شناخت ادیان (جلد اول مجموعه آثار) (تهران: شرکتسهامی انتشار، 1361) ص7 و 14.
18. نگاه کنید به کتابی از شریعتی با عنوان (Berkeley: Mizan prese,) On The Sociology of Islam [ترجمه به انگلیسی از حامد الگار]ص 97 و 98.
19. شریعتی،انسان، مارکسیسم و اسلام، ص63 (متن انگلیسی)
21. به طور مثال، نگاه کنید به دکتر علی شریعتی «چگونه ماندن» در مجموعه آثار (دفتر تدوین و انتشار آثار برادر شهید دکتر علی شریعتی در اروپا، بدون تاریخ، حدودا 1357)، جلد 2: صفحات 5350.
22. حامد الگار در مقدمه خود بر کتاب Marxism and other Western Fallacies از کتابهای دکتر شریعتی (ص16) که ترجمه کتاب انسان، مارکسیسم و اسلام به زبان انگلیسی است میگوید که این یادداشتها بدون رضایت دکتر شریعتی در روزنامه کیهان به چاپ رسید.
23. نگاه کنید به کتاب شریعتی به نام تاریخ و شناخت ادیان، جلد دوم صفحه 25.
24. همان منبع، صفحه 39، و کتابی از شریعتی با عنوان (ترجمه شده On the Sociology of Islam ،صفحه 100.
25. نگاه کنید به کتابی از مجاهدین خلق ایران با عنوان شناخت (متدلوژی)، ایدئولوژی، بخش اول (بدون تاریخ،مجاهدین خلق ایران، 1351).
26. به طورمثال،نگاه کنید به جزوهشناخت، بخش دهم (از انتشارات مجاهدین خلق ایران); از همان انتشارات، تبیین جهان; قواعد و مفهوم تکامل: آموزشهای ایدئولوژیک (انتشارات سازمان مجاهدین خلق ایران، 1359)، جلد نهم،ص11-14.
27. همان منبع، ص18.
28. نگاه کنید به سری انتشارات مجاهدین خلق ایران با عنوان تبیین جهان، جلد ششم، ص 1617
29. نگاه کنید به اقتصاد به زبان ساده نوشته محمود عسگری زاده (بی تا بی جا، حدودا 1350).
30. نگاه کنید به برداشتهائی درباره مالکیت، سرمایه و کار از دیدگاه اسلام نوشته حبیبالله پایدار (پیمان) (بی تا، دفتر نشر اسلامی). در آن سالها دکتر پیمان با عنوان مستعار حبیبالله پایدارکتاب مینوشت.
32. نگاه کنید به کتاب جزمیت فلسفه حزبی نوشته ابوذر ورداسبی (تهران، قلم، 1358)، 147-145.
33. منبع شماره 21، ص66.
34. پیشین، ص32.
35. پیشین، ص 777.
36. پیشین،ص79.
37. پیشین، ص138-137 و 273.
38. نگاه کنید به اقتصاد ما ترجمه فارسی کتاب اقتصادنا از عربی [بیروت، دارالفکر، 1961] نوشته آیتالله سید محمد باقر صدر، جلد اول (ترجمه فارسی) مترجم محمد کاظم موسوی بجنوردی (انتشارات اسلامی، 1350) جلد دوم; مترجم الف اسپهبدی (تهران، انتشارات اسلامی،1358).
39. پیشین،جلد اول، ص404.
40. پیشین،جلد اول، ص 405-404.
41. پیشین،جلد اول، ص405.
42. آیتالله صدر، اقتصاد ما، جلد دوم، ص63-62.
44.پیشین، جلد دوم، ص363-353.
45. پیشین،جلد دوم، ص341.
46. پیشین،جلد دوم، ص231-230.
47. پیشین،جلد دوم، ص233-232.
48. پیشین،جلد دوم، ص235.
49. درآمدی بر اقتصاد اسلامی، تالیف دفتر همکاریهای حوزه و دانشگاه (بی جا، انتشارات سلمان فارسی، 1363).
50. پیشین، ص53.
51. پیشین،ص81.
52. پیشین، ص82.
53. پیشین، ص90.
54. ابوالحسن بنی صدر،(اقتصاد توحیدی بی جا اسفند 58)، ص9 مقدمه.
55. پیشین.
56. منبع شماره 49 (درآمدی بر اقتصاد اسلامی)، ص52.
57. حبیبالله پایدار، منبع شماره 31، ص79-75.
58. منبع شماره 49، ص274.
59. پیشن، ص144-143.
60. پیشین.
61. پیشین، ص343، وص354-353.
62. پیشین، ص187-186، و ص274.
63. پیشین، ص286، 308 و 353.
64. صورت جلسه بیست و دومین جلسه شورای عالی برنامه ریزی (اول دی 1370) وزارت فرهنگ و آموزش عالی، ص3.
65. پیشین،ص43و51.
66. به عنوان مثال، نگاه کنید به کتابی از ایرج توتونچیان با عنوان تئوری تقاضا و تحلیل اقتصادی انفاق (تهران، مرکز اطلاعات فنی ایران، 64-1363).
همچنین نگاه کنید به طرح تحلیلی اقتصاد اسلامی نوشتهمهدی بناء رضوی (مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1367). این کتاب کوشیده تا از دیدگاه نظریه سیستمی چارچوبی کلی را برای خط مشی کلی تحلیل اقتصاد اسلامی عرضه کند.
67. صورت جلسه شورای عالی برنامه ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی (بیست و دومین جلسه، یکم دیماه 1370)، ص75.
68. این تعبیر را مدیون حسین یعقوبی هستم که در اواسط دهه1970 میلادی میگفت مدرک دکترا معادل اجاره یک آپارتمان دو خوابه در تهران است. یعقوبی میگفت این دو دارای یک نرخ برگشت هستند. به نظر میرسد علی رغم تحولات حاصل از انقلاب این تعبیر یعقوبی همچنان به قوت خود باقی باشد.
69. دانشجویانی که از طریق کنکور فوقالعاده رقابتی دانشگاههای ایران به دانشگاه راه مییابند و دانشجویانی که صرفا به واسطه جایگاه خانوادگی یا موقعیتسیاسی وارد دانشگاه میشوند نشاندهنده نوعی توزیع نامساوی تواناییها در کلاسهای درس هستند. در این زمینه نگاه کنید به مقالهای از نادر حبیبی در مجله Iranian studies
* سهراب بهداد، استاد بخش اقتصاد در دانشگاه دنیسون، واقع در شهر گرانویل در ایالت اوهایو است.
** مترجم وظیفه خود میداند از لطف دوستانه آقای جهانمیر پیشبین (مدرس اقتصاد در دانشگا ه شهید چمران اهواز) به خاطر مطالعه متن ترجمه شده فارسی و تذکر و تبیین برخی نکات تشکر و تقدیر کند.
)